๓๔๕. ทรัพย์คนดีคนชั่วต่างกัน

๓๔๕. ทรัพย์คนดีคนชั่วต่างกัน

อปฺปมฺปิ สาธูนํ ธนํ, กูปา วาริว นิสฺสโย;

พหุกํปิ อสาธูนํ, น จ วาริว อณฺณเว.

ทรัพย์ของคนดี เหมือนน้ำในบ่อ

แม้จะน้อยก็ใช้สอยใช้กินได้,

ส่วนทรัพย์ของคนชั่วเหมือนน้ำในทะเล 

แม้มีมากมาย ก็ใช้สอยใช้กินไม่ได้.

(ธรรมนีติ ปกิณณกกถา ๓๔๕, มหารหนีติ ๘๗, กวิทปฺปณนีติ ๑๙๕, โลกนีติ ๖๓)

--

ศัพท์น่ารู้ :

อปฺปมฺปิ = อปฺปํ+อปิ, อปฺปํ (น้อย, นิดหน่อย) อปฺป+สิ, อปิ (แม้, ถึงแม้) เป็นอุปสัค 

สาธูนํ (ของคนดี, สาธุชน ท.) สาธุ+นํ

ธนํ (ทรัพท์) ธนํ+สิ  บาทคาถาแรกนี้ ในโลกนีติและกวิทัปปณนีติ เป็น "ธนมปฺปมฺปิ สาธูนํ", มหารหนีติ เป็น "ทพฺพมปฺปํปิ สาธูนํ".

กูปา (จากบ่อ) กูป+สฺมา ในบางคัมภีร์เป็น กูเป (ในบ่อน้ำ, หลุมลึก) กูป+สฺมึ 

วาริว ตัดบทเป็น วาริ+อิว (เหมือนน้ำ),  วาริ (น้ำ, วารี) วาริ+สิ, อิว (ดุจ, เหมือน, ราวกะ) เป็นนิบาตบอกอุปมา 

นิสฺสโย (ที่อาศัย, เครืองอาศัย, นิสสัย) นิสฺสย+สิ

พหุกํปิ ตัดบทเป็น พหุกํ+อปิ (แม้มาก) พหุํ (มาก, เยอะ) พหุ+สิ, อปิ (แม้, ถึงแม้) เป็นอุปสัค ในโลกนีติและกวิทัปปณนีติ เป็น พหุํ อปิ.

อสาธูนํ: (ของพาล, อสาธุชน ท.) อสาธุ+นํ

น (ไม่, หามิได้) เป็นนิบาต 

จ (ด้วย, และ, ส่วน) เป็นนิบาต 

วาริว (ดุจน้ำ, เหมือนน้ำ) วาริ+อิว  วาริ (น้ำ, วารี) วาริ+สิ,  อิว (ดุจ, เหมือน) เป็นนิบาตบอกอุปมา

อณฺณเว (ในอรรณพ, ในทะเล) อณฺณว+สฺมึ

---

ในโลกนีติไตรพากย์ (พากย์โลกนีติ) คาถาที่ ๖๓ มีข้อความเกือบเหมือนกันกับในกวิทัปปณนีติ ดังนี้

ธนมปฺปมฺปิ สาธูนํ, กูเป วาริว นิสฺสโย;

พหุํ อปิ อสาธูนํ, น จ วารีว อณฺณเว.

ทรัพย์ของสาธุชน เปรียบเหมือนน้ำในสระ 

แม้น้อย ก็มีประโยชน์

ส่วนทรัพย์ของทุรชน แม้มาก ก็เหมือนน้ำในสมุทร

[หาประโยชน์มิไดเลย]

มีสินทรัพย์น้อยหลั่ง--ไหลริน

คือบ่อน้อยนรกิน--อาบได้

ทรัพย์มากหมู่ทมิฬ--มีมั่ง ก็ดี

คือสมุทรฤๅให้--ท่วยอ้างอาศัย.

--

อีกสำนวนหนึ่งจาก โลกนีติไตรพากย์ (พากย์ธัมมนีติ) ของ เสฐียรโกเศศ-นาคประทีป ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้

ทรัพย์ของคนดีแม้น้อย ก็เป็นที่พึ่งได้ดุจน้ำในสระ

ของคนถ่อยแม้มากก็พึ่งไม่ได้เลย เปรียบเสมือน

น้ำในทะเล.

--

อีกสำนวนหนึ่ง จากราชนีติ ธรรมนีติ โดย นายทอง หงศ์ลดารมภ์ (มหากิม) ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้..

ทรัพย์ของสาธุชน ถึงน้อย

ก็เป็นที่พึ่งได้เหมือนน้ำในบ่อ

แต่ทรัพย์ของคนถ่อย ถึงมาก

ก็พึ่งไม่ได้เหมือนน้ำทะเล.

--