๔๑๐. จงตามรักษาจิตของตน

๔๑๐. จงตามรักษาจิตของตน

อปฺปมาทรตา โหถ, สจิตฺตมนุรกฺขถ;

ทุกฺขา* อุทฺธรถตฺตานํ, ปงฺเก สนฺนํว กุญฺชรํ.

ท่านทั้งหลายจงเป็นผู้ยินดีในความไม่ประมาท 

จงตามรักษาจิตของตน 

จงถอนตนขึ้นจากความทุกข์* 

ดุจกุญชรผู้จมแล้วในเปือกตมถอนตนขึ้นได้ ฉะนั้น

(ธรรมนีติ ปกิณณกกถา ๔๑๐,  ขุ. ธ. ๒๕/๓๓)

--

ศัพท์น่ารู้ : 

อปฺปมาทรตา (ผู้ยินดีในความไม่ประมาท) น+ปมาท > อปฺปมาท+รติ > อปฺปมาทรต+โย

โหถ (จงเป็น) √หู+อ+ถ) ภูวาทิ. กัตตุ.

สจิตฺตมนุรกฺขถ = สจิตฺตํ+อนุรกฺขถ (ซึ่งจิตของตน+จงตามรักษา), สก+จิตฺต > สจิตฺต+อํ = สจิตฺตํ (ซี่งจิตของตน), อนุ+√รกฺข+อ+ถ = อนุรกฺขถ (จงตามรักษา, เฝ้ารักษา) ภูวาทิ. กัตตุ.

ทุกฺขา (จากความทุกข์) ทุกฺข+สฺมา, * ในพระบาฬีเป็น ทุคฺคา หมายถึง สถานที่ไปถึงยาก, ป้อม, หล่ม.

อุทฺธรถตฺตานํ = อุทฺธรถ+อตฺตานํ (จงถอน, ถอนขึ้น+ซึ่งตน), อุ+√ธร+อ+ถ = อุทฺธรถ (จงถอนขึ้น, ยกขึ้น, พยุงขึ้น) ภูวาทิ. กัตตุ., อตฺต+นํ = อตฺตานํ (ซึ่งตน)

ปงฺเก (ในตม,​ในหล่ม) ปงฺก+สฺมึ

สนฺนํว = สนฺนํ+อิว (ติดแล้ว+ราวกะ, เพียงดัง, เหมือน,​ ดุจ) √สท+ต > สนฺน+อํ, อิว นิบาตบอกอุปมา

กุญฺชรํ (ช้างพลาย) กุญฺชร+อํ, ป. 

____________________

ส่วนในพระบาฬีธรรมบท นาควรรค (คาถา ๓๒๗) มีข้อความบาทคาถาที่ ๓ และบาทคาถาบาทสุดท้ายประกอบวิภัตติต่างกัน ดังนี้. 

อปฺปมาทรตา โหถ, สจิตฺตมนุรกฺขถ;

ทุคฺคา อุทฺธรถตฺตานํ, ปงฺเก สนฺโนว กุญฺชโร.

ท่านทั้งหลายจงเป็นผู้ยินดีในความไม่ประมาท 

จงตามรักษาจิตของตน 

จงถอนตนขึ้นจากหล่มคือกิเลสที่ถอนได้ยาก 

ดุจกุญชรผู้จมแล้วในเปือกตมถอนตนขึ้นได้ ฉะนั้น

--

อีกสำนวนหนึ่งจาก โลกนีติไตรพากย์ (พากย์ธัมมนีติ) ของ เสฐียรโกเศศ-นาคประทีป ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้

สูจงยินดีในความไม่ประมาท สูจงตามรักษาจิต

ของตน จงรื้อตนซึ่งเป็นดั่งช้างติดหล่มให้พ้น

จากทุกข์.

--

อีกสำนวนหนึ่ง จากราชนีติ ธรรมนีติ โดย นายทอง หงศ์ลดารมภ์ (มหากิม) ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้..

ท่านทั้งหลายจงยินดีในความไม่ประมาทเถิด

จงตามรักษาจิตของตนเถิด

จงถอนตนเหมือนช้างติดหล่มให้พ้นจากทุกข์.

--