ธัมมปทปาฬิ-แปล ๑๙. ธัมมัฏฐวรรค

๑๙. ธมฺมฏฺฐวคฺโค

คาถาธรรมบท ธัมมัฏฐวรรคที่ ๑๙

๑.วินิจฺฉยมหามตฺตวตฺถุ.(๑๙๔)

๒๕๖.

น เตน โหติ ธมฺมฏฺโฐ, เยนตฺถํ สหสา นเย;


โย จ อตฺถํ อนตฺถญฺจ, อุโภ นิจฺเฉยฺย ปณฺฑิโตฯ

บุคคลไม่ชื่อว่าตั้งอยู่ในธรรม ด้วยเหตุที่วินิจฉัยอรรถคดีโดยผลุนผลัน

ส่วนผู้ใดเป็นบัณฑิตวินิจฉัยอรรถคดี และความอันไม่เป็นอรรถคดีทั้งสอง. (๑๙:๑)

๒๕๗.

อสาหเสน ธมฺเมน, สเมน นยตี ปเร;


ธมฺมสฺส คุตฺโต เมธาวี, ธมฺมฏฺโฐติ ปวุจฺจติฯ

วินิจฉัยบุคคลเหล่าอื่นโดยความไม่ผลุนผลัน โดยธรรมสม่ำเสมอ

ผู้นั้นชื่อว่าคุ้มครองกฎหมายเป็นนักปราชญ์ เรากล่าวว่า ตั้งอยู่ในธรรม. (๑๙:๒)

๒.ฉพฺพคฺคิยวตฺถุ.(๑๙๕)

๒๕๘.

น เตน ปณฺฑิโต โหติ, ยาวตา พหุ ภาสติ;


เขมี อเวรี อภโย, ปณฺฑิโตติ ปวุจฺจติฯ

บุคคลไม่ชื่อว่าเป็นบัณฑิต ด้วยเหตุเพียงที่พูดมาก

บุคคลผู้มีความเกษมไม่มีเวร ไม่มีภัย เราเรียกว่า เป็นบัณฑิต. (๑๙:๓)

๓.เอกุทานตฺเถรวตฺถุ.(๑๙๖)

๒๕๙.

น ตาวตา ธมฺมธโร, ยาวตา พหุ ภาสติ;


โย จ อปฺปมฺปิ สุตฺวาน, ธมฺมํ กาเยน ปสฺสติ;


ส เว ธมฺมธโร โหติ, โย ธมฺมํ นปฺปมชฺชติฯ

บุคคลไม่ชื่อว่าทรงธรรมด้วยเหตุเพียงที่พูดมาก

ส่วนผู้ใดฟังธรรมแม้น้อยแล้ว ย่อมพิจารณาเห็นธรรมด้วยนามกาย

[และ] ไม่ประมาทธรรม ผู้นั้นแล ชื่อว่าเป็นผู้ทรงธรรม. (๑๙:๔)

๔.ลกุณฺฏกภทฺทิยตฺเถรวตฺถุ.(๑๙๗)

๒๖๐.

น เตน เถโร โหติ, เยนสฺส ปลิตํสิโร;


ปริปกฺโก วโย ตสฺส, โมฆชิณฺโณติ วุจฺจติฯ

บุคคลไม่ชื่อว่าเป็นเถระ เพราะเหตุที่มีผมหงอกบนศีรษะ

วัยของบุคคลนั้นแก่หง่อมแล้ว บุคคลนั้นเรากล่าวว่า เป็นผู้แก่เปล่า. (๑๙:๕)

๒๖๑.

ยมฺหิ สจฺจญฺจ ธมฺโม จ, อหึสา สญฺญโม ทโม;


ส เว วนฺตมโล ธีโร, โส เถโรติ ปวุจฺจติฯ

สัจจะ ธรรมะ อหิงสา สัญญมะและทมะ มีอยู่ในผู้ใด ผู้นั้นแลมีมลทินอัน

คายแล้ว เป็นนักปราชญ์ เราเรียกว่าเป็นเถระ. (๑๙:๖)

๕.สมฺพหุลภิกฺขุวตฺถุ.(๑๙๘)

๒๖๒.

น วากฺกรณมตฺเตน, วณฺณโปกฺขรตาย วา;


สาธุรูโป นโร โหติ, อิสฺสุกี มจฺฉรี สโฐฯ

นรชนผู้มักริษยา มีความตระหนี่ โอ้อวด ไม่เป็นผู้ชื่อว่ามีรูปงาม

เพราะเหตุเพียงพูด หรือเพราะความเป็นผู้มีวรรณะงาม. (๑๙:๗)

๒๖๓.

ยสฺส เจตํ สมุจฺฉินฺนํ, มูลฆจฺจํ สมูหตํ;


ส วนฺตโทโส เมธาวี, สาธุรูโปติ วุจฺจติฯ

ส่วนผู้ใดตัดโทษมีความริษยาเป็นต้นนี้ได้ขาด ถอนขึ้นให้รากขาดแล้ว

ผู้นั้นมีโทษอันคายแล้ว มีปัญญา เราเรียกว่า ผู้มีรูปงาม. (๑๙:๘)

๖.หตฺถกวตฺถุ.(๑๙๙)

๒๖๔.

น มุณฺฑเกน สมโณ, อพฺพโต อลิกํ ภณํ;


อิจฺฉาโลภสมาปนฺโน, สมโณ กึ ภวิสฺสติฯ

บุคคลไม่ชื่อว่าเป็นสมณะเพราะศีรษะโล้น บุคคลผู้ไม่มีวัตร พูดเหลาะแหละ

มากด้วยความอิจฉาและความโลภ จักเป็นสมณะอย่างไรได้. (๑๙:๙)

๒๖๕.

โย จ สเมติ ปาปานิ, อณุํถูลานิ สพฺพโส;


สมิตตฺตา หิ ปาปานํ, สมโณติ ปวุจฺจติฯ

ส่วนผู้ใดสงบบาปน้อยใหญ่ได้โดยประการทั้งปวง

ผู้นั้นเรากล่าวว่าเป็นสมณะ เพราะสงบบาปได้แล้ว. (๑๙:๑๐)

๗.อญฺญตรพฺราหฺมณวตฺถุ.(๒๐๐)

๒๖๖.

น เตน ภิกฺขุ โส โหติ, ยาวตา ภิกฺขเต ปเร;


วิสฺสํ ธมฺมํ สมาทาย, ภิกฺขุ โหติ น ตาวตาฯ

บุคคลไม่ชื่อว่าเป็นภิกษุด้วยเหตุเพียงที่ขอคนอื่น

บุคคลสมาทานธรรมอันเป็นพิษ ไม่ชื่อว่าเป็นภิกษุด้วยเหตุนั้น. (๑๙:๑๑)

๒๖๗.

โยธ ปุญฺญญฺจ ปาปญฺจ, พาเหตฺวา พฺรหฺมจริยวา;


สงฺขาย โลเก จรติ, ส เว ภิกฺขูติ วุจฺจติฯ

ผู้ใดในโลกนี้ลอยบุญและบาปแล้ว ประพฤติพรหมจรรย์

รู้ธรรมทั้งปวงแล้ว เที่ยวไปในโลก ผู้นั้นแลเราเรียกว่าเป็นภิกษุ. (๑๙:๑๒)

๘.ติตฺถิยวตฺถุ.(๒๐๑)

๒๖๘.

น โมเนน มุนิ โหติ, มูฬฺหรูโป อวิทฺทสุ;


โย จ ตุลํว ปคฺคยฺห, วรมาทาย ปณฺฑิโตฯ

บุคคลไม่ชื่อว่าเป็นมุนีเพราะความนิ่ง บุคคลผู้หลงลืม

ไม่รู้แจ้ง ไม่ชื่อว่าเป็นมุนี ส่วนผู้ใดเป็นบัณฑิตถือธรรม

อันประเสริฐ เป็นดุจบุคคลประคองตราชั่ง. (๑๙:๑๓)

๒๖๙.

ปาปานิ ปริวชฺเชติ, ส มุนิ เตน โส มุนิ;


โย มุนาติ อุโภ โลเก, มุนิ เตน ปวุจฺจติฯ

เว้นบาปทั้งหลายผู้นั้นชื่อว่าเป็นมุนี เพราะเหตุนั้นผู้นั้นชื่อว่ามุนี

ผู้ใดรู้จักโลกทั้งสอง ผู้นั้นเราเรียกว่าเป็นมุนีเพราะเหตุนั้น. (๑๙:๑๔)

๙.อริยพาลิสิกวตฺถุ.(๒๐๒)

๒๗๐.

น เตน อริโย โหติ, เยน ปาณานิ หึสติ;


อหึสา สพฺพปาณานํ, อริโยติ ปวุจฺจติฯ

บุคคลไม่ชื่อว่าเป็นอริยะ เพราะเหตุที่เบียดเบียนสัตว์ทั้งปวง

บุคคลที่เราเรียกว่าเป็นอริยะ เพราะไม่เบียดเบียนสัตว์ทั้งปวง. (๑๙:๑๕)

๑๐.สมฺพหุลภิกฺขุวตฺถุ.(๒๐๓)

๒๗๑.

น สีลพฺพตมตฺเตน, พาหุสจฺเจน วา ปน;


อถวา สมาธิลาเภน, วิวิตฺตสยเนน วาฯ

ด้วยเหตุเพียงศีลและวัตร หรือ ด้วยความเป็นพหูสูต

ด้วยการได้สมาธิ หรือว่า ด้วยการนอนในที่สงัด หามิได้. (๑๙:๑๖)

๑๗๒.

ผุสามิ เนกฺขมฺมสุขํ, อปุถุชฺชนเสวิตํ;


ภิกฺขุ วิสฺสาสมาปาทิ, อปฺปตฺโต อาสวกฺขยํฯ



ธมฺมฏฺฐวคฺโค เอกูนวีสติโม นิฏฺฐิโตฯ

 

ดูกรภิกษุ ภิกษุยังไม่ถึงความสิ้นไปแห่งอาสวะ อย่าถึงความชะล่าใจ

(ด้วยเหตุเพียงความดำริเท่านี้ว่า) เราถูกต้องสุขอันเกิดแต่เนกขัมมะ

ซึ่งปุถุชนเสพไม่ได้. (๑๙:๑๗)

จบธัมมัฏฐวรรคที่ ๑๙