๖๑. ไร้ความเพียรย่อมสำเร็จไม่ได้

๖๑. ไร้ความเพียรย่อมสำเร็จไม่ได้

ยถา เหฺยเกน จกฺเกน, น รถสฺส ปติ ภเว;

เอวํ ปุริสกาเรน, วินา กมฺมํ น สิชฺฌติ ฯ

„จริงอยู่ การแล่นไปของรถยนต์

ด้วยล้อข้างเดียว พึงมีไม่ได้ ฉันใด

เว้นจากการออกแรงของคน

การงาน ย่อมสำเร็จไม่ได้ ฉันนั้น.“

(กวิทัปปณนีติ หมวดบัณฑิต ๖๑)

..

ศัพท์น่ารู้ :

ยถา (ฉันใด) นิบาต

เหฺยเกน ตัดบทเป็น หิ+เอเกน (จริงอยู่+อันเดียว)

จกฺเกน (ด้วยล้อ, จักร) จกฺก+นา

น (ไม่, หามิได้) นิบาต

รถสฺส (แห่งรถ, ยาน, พาหนะ) รถ+ส, วิ. รหียตีติ รโถ (ชื่อว่า รถ เพราะอรรถว่าเป็นของที่คนเข้าไปยึดถือ) มาจาก √รห ธาตุ +ถ ปัจจัย ในปทรูปสิทธิ สูตรที่ ๖๕๓. สมาทีหิ ถมา. กล่าวไว้ไว่า รห อุปาทาเน, รหียตีติ รโถ, “กฺวจิ ธาตู”ติอาทินา หโลโป. แปลว่า รห ธาตุเป็นไปในอรรถว่า การเข้าไปถือเอา, วิ. วัตถุใด อันบุคคลย่อมยึดถือ เหตุนั้น วัตถุนั้น ชื่อว่า รถ, ลบ ห อักษรที่สุดธาตุด้วยสูตรเป็นต้นว่า กฺวจิ ธาตุ ฯ. 

ปติ (การตกไป, การแล่นไป, วิ่งไป) ปติ+สิ

ภเว (พึงมี, ย่อมมี) ภู+อ+เอยฺย ภูวาทิ. กัตตุ. วุทธิ อู เป็น โอ § อญฺเญสุ จ. (รู ๔๓๔), แปลง โอ เป็น อว § โอ อว สเร. (รู ๔๓๕), แปลง เอยฺย เป็น เอ ด้วยมหาสูตรว่า กฺวจิ ธาตุ ฯ. (๔๘๘)

เอวํ (ฉันนั้น) นิบาต

ปุริสกาเรน (ด้วยการทำของบุรุษ, ด้วยแรงของคน, ด้วยความพยายาม) ปุริส+การ > ปุริสการ+นา

วินา (เว้น, ปราศจาก) นิบาต

กมฺมํ (การงาน, กรรม) กมฺม+สิ

สิชฺฌติ (สำเร็จ, สมหวัง) √สิธุ+ย+ติ ทิวาทิ. กัตตุ. ลบที่สุดธาตุ แปลง ธฺย เป็น ฌ, ซ้อน ชฺ 

..