๒๖๐. คนไม่ดี ๔ จำพวก

๒๖๐. คนไม่ดี ๔ จำพวก

อลโส คิหี กามโภคี น สาธุ,

อสญฺญโต ปพฺพชิโต น สาธุ;

ราชา น สาธุ อนิสมฺมการี,

โย ปณฺฑิโต โกธโน ตํ น สาธุฯ

"คฤหัสถ์ผู้บริโภคกามคุณ เกียจคร้าน ไม่ดี, 

บรรพชิตผู้ไม่สำรวม ไม่งาม;

พระเจ้าแผ่นดินไม่ทรงใคร่ครวญก่อนแล้วทำไป ไม่งาม, 

บัณฑิตมีความโกรธเป็นเจ้าเรือน ก็ไม่งาม.“

(กวิทปฺปณนีติ ๒๖๐, โลกนีติ ๑๒๑, ขุ. ชา. ๒๗/๖๒๘, ๗๐๕, ๑๔๗๑, ๒๑๗๕)

..

ศัพท์น่ารู้ :

อลโส: (ขี้เกียจ, เฉื่อยชา) อลส+สิ , อนลโส (ไม่เกียจคร้าน, ไม่เฉื่อยชา)

คิหี: (คฤหัสถ์, คนอยู่ครองเรือน) คีหิ+สิ (หมายเหตุ ศัพท์นี้เดิม ในต้นฉบับเป็น คีหิ เห็นว่า ไม่ถูกต้องจึงแก้เป็น คิหี ตามอย่างในโลกนีติ และในพระบาฬี)

กามโภคี: (ผู้มีปกติบริโภคกาม, ยังยุ่งกับเรื่องกาม) กามโภคี+สิ 

น: (ไม่, หามิได้) นิบาต,  สาธุ: (ดี, งาม, สมควร, ยังประโยชน์ให้สำเร็จ) นิบาต

อสญฺญโต: (ผู้ไม่สำรวม) อสญฺญต+สิ 

ปพฺพชิโต: (บรรพชิต, นักบวช) ปพฺพชิต+สิ 

น สาธุ: (ไม่ดี, ไม่สมควร, ไม่เหมาะสม)

ราชา: (ราชา, กษัตริย์) ราช+สิ แปลง สิ เป็น อา ด้วยสูตรว่า สฺยา จ. (รู ๑๑๓) 

น สาธุ: (ไม่ดี, ไม่สมควร, ไม่เหมาะสม) 

อนิสมฺมการี: (ไม่ระมัดระวังกระทำ, ไม่ใคร่ครวญกระทำ) อนิสฺสมฺมการี+สิ, ห้ามทำรัสสะ ด้วยสูตรว่า น สิสฺมิมนปุํสกานิ. (รู ๑๕๐), ลบ สิ ด้วยสูตรว่า เสสโต โลปํ คสิปิ. (รู ๗๔), กิริยาอาขยาตเป็น นิสาเมติ (ใคร่ครวญ, พิจารณา, ตั้งใจ) นิ+สม+เณ+ติ จุราทิคณะ กัตตุวาจก

โย: (ใด) ย+สิ สัพพนาม, วิเสสนะของ ปัณฑิโต 

ปณฺฑิโต: (บัณฑิต, นักปราชญ์, ผู้มีปัญญา) ปณฺฑิต+สิ แปลง สิ เป็น โอ ด้วยสูตรว่า โส. (รู ๖๖)

โกธโน: (โกรธ, เกี้ยวกราด, ขัดเคือง) โกธน+สิ 

ตํ น  สาธุ: (ข้อนั้นไม่ดี, ไม่สมควร, ไม่เหมาะสม)

..

ในโลกนีติ (โลกนีติ ๑๒๑) มีข้อความต่างกันนิดหน่อย ดังนี้

อลโส คิหี กามโภคี น สาธุ,

อสญฺญโต ปพฺพชิโต น สาธุ;

ราชา อนิสมฺมการี น สาธุ,

ปณฺฑิโต โกธโน ตํปิ น สาธุฯ

..

กวิทัปปณนีติ ราชกัณฑ์ คาถา ๒๖๐, ไม่ดี ไม่งาม ๔

เป็นชาวบ้าน เกียจคร้าน ไม่ดี,

เป็นพระคุณเจ้า ไม่สำรวม ไม่ดี,

เป็นพระราชา ทำการโดยไม่ใคร่ครวญ ไม่ดี,

เป็นบัณฑิต โกรธเคือง ก็ไม่ดี.