๒๖๒. ลาภที่ไม่พึงประสงค์

๒๖๒. ลาภที่ไม่พึงประสงค์ 

มาตา ปุตฺตกตํ ปาปํ,  สิสฺสกตํ คุรุ ตถา;

ราชา รฏฺฐกตํ ปาปํ,  ราชกตํ ปุโรหิโตฯ

"ลูกประพฤติชั่ว พ่อแม่ก็พลอยเป็นทุกข์เดือดร้อน,

ศิษย์ประพฤติชั่ว ครูอาจารย์ก็พลอยเป็นทุกข์;

พสกนิกรทำความชั่ว พระราชาก็ทรงห่วงใยเป็นทุกข์,

พระราชาไม่ทรงอยู่ในธรรม ข้าราชบริพารก็พลอยเป็นทุกข์.“

(กวิทปฺปณนีติ ๒๖๒, โลกนีติ ๑๒๘, ธมฺมนีติ ๒๖๒)

..

ศัพท์น่ารู้ :

มาตา: (มารดา, แม่) มาตุ+สิ 

ปุตฺตกตํ: (ที่บุตรกระทำแล้ว, -ได้ทำลงไป) ปุตฺตกต+สิ 

ปาปํ: (บาป, กรรมชั่ว, ความเลวทราม) ปาป+สิ

 

สิสฺสกตํ: (ที่ศิษย์กระทำแล้ว, -ได้ทำลงไป) สิสฺสกต+สิ 

คุรุ: (ครู, อาจารย์) คุรุ+สิ 

ตถา: (เหมือนกัน, เช่นกัน, เหมือนอย่างนั้น) 

ราชา: (พระราชา) ราช+สิ 

รฏฺฐกตํ: (ที่ชาวแว่นแคว้นกระทำแล้ว, พลเมือง-, ประชาชนได้ทำลงไป) รฏฺฐกต+สิ 

ปาปํ: (บาป, กรรมชั่ว, ความเลวทราม) ปาป+สิ

ราชกตํ: (ที่พระราชากระทำแล้ว, -ได้ทำลงไป) ราชกต+สิ 

ปุโรหิโต: (ปุโรหิต, ที่ปรึกษาของพระราชา, ข้าราชการชั้นผู้ใหญ่) ปุโรหิต+สิ 

..

ต่อไปนี้จะได้ยกคาถาเดียวกันนี้จากนีติอื่นมาเปรียบเทียบให้เห็นการใช้ศัพท์ เพื่อความเป็นฉลาดในอักษรต่อไป

ในโลกนีติ (โลกนีติ ๑๒๘) มีข้อความต่างกัน ดังนี้

มาตา ปุตฺตกรํ ปาปํ,

สิสฺสปาปํ คุรุ กตา;

ราชา รฏฺฐกรํ ปาปํ,

ราชปาปํ ปุโรหิโตฯ

ในธัมมนีติ (ธมฺมนีติ ๒๘๓) มีข้อความต่างจากนีติทั้งสองข้างต้นอีก ดังนี้

ปุตฺโต ปาปํ กโต มาตา,

สิสฺโส ปาปํ กโต ครุ;

นาคเรหิ กโต ราชา,

ราชา ปาปํ ปุโรหิโตฯ

..