๒๖๕. ทานเป็นยาเสน่ห์

 ๒๖๕. ทานเป็นยาเสน่ห์  

ทานํ สิเนหเภสชฺชํ, มจฺเฉรํ โทสโนสธํ;

ทานํ ยสสฺสีเภสชฺชํ, มจฺเฉรํ กปโณสธํฯ

“ทาน คือยาเสน่ห์มัดใจมิตร,

ความตระหนี่ คือพิษทำลายเพื่อน,

ทาน คือโอสถของคนมีเกียรติยศ,

ความตระหนี่ คือโอสถของคนไร้เกียรติ.“

(กวิทปฺปณนีติ ๒๖๕, โลกนีติ ๑๓๑)

ศัพท์น่ารู้ :

ทานํ: (ทาน, การให้) ทาน+สิ 

สิเนหเภสชฺชํ: (ยาคือเสน่ห์, เภสัชคือเสน่ห์, สิเนหเภสัช) สิเนหเภสชฺช+สิ, สิเนห (ยางเหนียว, เสน่ห์), เภสชฺช (ยา, เภสัช)

มจฺเฉรํ: (ความตระหนี่, มัจฉริยะ) มจฺเฉร+สิ 

โทสโนสธํ: (ยาคือโทษ, ยาให้โทษ, โอสถที่เป็นโทษ) โทสโนสธ+อํ

ทานํ: (ทาน, การให้) ทาน+สิ 

ยสสฺสีเภสชฺชํ: (ยา-, เภสัชของผู้มียศ) ยสสฺสีเภสชฺช+อํ, ยสสฺสี (ผู้มียส), เภสชฺช (ยา, เภสัช)

มจฺเฉรํ: (ความตระหนี่, มัจฉริยะ) มจฺเฉร+สิ 

กปโณสธํ: (ยา-, โอสถของคนกำพร้า) กปโณสธ+อํ, กปณ (คนกำพร้า), โอสธ (ยา, โอสถ)

——

ต่อไปนี้จะได้ยกคาถาเดียวกันนี้จากนีติอื่นมาเปรียบเทียบให้เห็นการใช้ศัพท์ เพื่อความเป็นฉลาดในอักษรต่อไป

ในโลกนีติ (โลกนีติ ๑๓๑) มีข้อความเหมือนในกวิทัปปณนีติ ดังนี้

ทานํ สิเนหเภสชฺชํ,

มจฺเฉรํ โทสโนสธํ;

ทานํ ยสสฺสีเภสชฺชํ,

มจฺเฉรํ กปโณสธํฯ

ในมหารหนีติ (มหารหนีติ ๑๘๗) ใช้ศัพท์แปลกกันนิดหน่อย ดังนี้

ทานํ สิเนหเภสชฺชํ,

มจฺเฉรํ ทุสฺสโนสธํ;

ทานํ ยสสฺสโภสชฺชํ,

มจฺเฉรํ กปฺปโนสธํฯ

ในธมฺมนีติ (ธมฺมนีติ ๒๒๒) มีศัพท์แปลกกันนิดหน่อยเช่นกัน ดังนี้

ทานํ สิเนหเภสชฺชํ, 

มจฺเฉรํ โทสโนสธํ;

ทานํ ยสสฺสิเภสชฺชํ, 

มจฺเฉรํ กปฺปโนสธํฯ

..

โอสธ (ยา, ยารักษาโรค, โอสถ) นป., อุส-ทาเห+ธ

วิ. โรคโมสาเปตีติ โอสธํ  

(ยาที่ทำให้โรคภัยระงับไป ชื่อว่า โอสธ) เหตุกัตตุรูป เหตุกัตตุสาธนะ

(อภิธาน. ฏีกา) 

เภสชฺช (ยา, ยารักษาโรค) นป., ภิสคฺค+ณฺย 

วิ. ภิสคฺคสฺส กมฺมํ เภสชฺชํ

(กรรมของแพทย์ ชื่อว่า เภสชฺช) เป็นภาวตัทธิต

ลง ณฺย ปัจจัยด้วยการแบ่งสูตรว่า ณฺย-ตฺต-ตา ในสูตรเต็มว่า ณฺยตฺตตา ภาเว ตุ. (รู ๓๘๗) 

..