๒๖๗. สิ่งที่ข้าเฝ้าควรคิดอยู่เสมอ

๒๖๗. สิ่งที่ข้าเฝ้าควรคิดอยู่เสมอ

น เม ราชา สขา โหติ, น ราชา โหติ สมโก;

เอโส สามิโก มยฺหนฺติ, จิตฺเต นิฏฺฐํ สณฺฐาปเยฯ

“ราชเสวกไม่พึงให้ความคิดเกิดขึ้นในจิตว่า..

พระราชาทรงเป็นเพื่อนเกลอของเรา,

พระราชาทรงเป็นคนสามัญชนเหมือนเรา,

แต่พึงคิดเสมออยู้ในใจว่า..พระราชาทรง

เป็นนายเหนือหัวสูงสุดของเรา.“

(กวิทปฺปณนีติ ๒๖๗, โลกนีติ ๑๓๕)

ศัพท์น่ารู้ :

น: (ไม่, หามิได้) นิบาต

เม: (ของเรา) อมฺห+ส  แปลง อมฺห กับ ส เป็น เม ได้บ้าง ด้วยสูตรว่า เต-เมกวจเนสุ จ. (รู ๒๗๔)

ราชา: (พระราชา) ราช+สิ 

สขา: (เพื่อน, มิตร, เกลอ) สขา+สิ แปลง สิ เป็น อา ด้วยสูตรว่า สฺยา จ. (รู ๑๑๓)

โหติ: (ย่อมเป็น) หู+อ+ติ ภูวาทิคณะ กัตตุวาจก

น: (ไม่, หามิได้) นิบาต 

ราชา: (พระราชา) โหติ: (ย่อมเป็น)  

สมโก: (ผู้เสมอกัน, สมกัน, เพื่อนกัน) สมก+สิ

เอโส: (นั้น, นั้น) เอต+สิ สัพพนาม 

สามิโก: (เจ้าของ, เจ้านาย, เหนือหัว) สามิก+สิ 

มยฺหนฺติ: ตัดบทเป็น มยฺหํ+อิติ แปลว่า ว่า..ของเรา ดังนี่, มยฺหํ (ของเรา) อมฺห+ส แปลง อมฺห กับ ส เป็น มยฺหํ ได้บ้าง ด้วยสูตรว่า ตุยฺหํ มยฺหญฺจ. (รู ๒๔๒) สัพพนาม

จิตฺเต: (ในจิต, ในใจ) จิตฺต+สฺมึ 

นิฏฺฐํ: (สำเร็จ, จบ) นิฏฺฐ+อํ

สณฺฐาปเย: (พึงยัง..ให้ตั้งมั่น, พึงให้ดำรงมั่น) สํ+ฐา+ณาปย+เอยฺย ภูวาทิคณะ เหตุกัตตุวาจก 

..

ในโลกนีติ (โลกนีติ ๑๓๕) มีบางศัพท์ที่แปลกกันเห็นได้ชัด ดังนี้

น เม ราชา สขา โหติ,

น ราชา โหติ เมถุโน;

เอโส สามิโก มยฺหนฺติ,

จิตฺเต นิฏฺฐํ สุถาปเยฯ

..

ความคิดนี้ก็เป็นเรื่องสำคัญ โบราณจึงสอนนักว่า คิดไม่ดี ระวัง..ขี้กลากจะกินหัว(กบาล)!