๓๑๓. ผู้รอบรู้เหตุผลย่อมรอดพ้นศัตรู

๓๑๓. ผู้รอบรู้เหตุผลย่อมรอดพ้นศัตรู

น หิ สพฺเพสุ ฐาเนสุ, ปุริโส โหติ ปณฺฑิโต;

อิตฺถีปิ ปณฺฑิตา โหติ, ลหุํ อตฺถวิจินฺติกาฯ

ชายจะเป็นบัณฑิตในที่ทุกแห่งก็หาไม่ 

แม้หญิงก็เป็นบัณฑิต มีปัญญาดำริ

เหตุผลได้รวดเร็ว (ได้เช่นกัน).

(#กวิทัปปณนีติ อิตถีกัณฑ์ คาถาที่ ๓๑๓ #ขุ. ชา. ๒๗/๑๑๔๒ สุลสาชาดก)

…

คาถานี้เป็นคาถาที่ต่อจากเมื่อวาน ทั้งสองคาถามาใน สุลสาชาดก พระไตรปิฏกเล่มที่ ๒๗ ข้อที่ ๑๑๓๗ - ๑๑๔๕. อัฏฐกนิบาต กัจจานิวรรค 

โบราณาจารย์ท่านกล่าวว่า วิธีศึกษาชาดกแต่ละเรื่องให้กำหนด หลัก ๔ ประการ ดังนี้

(๑) เรื่องหรือเหตุการณ์ในปัจจุบัน :  พระพุทธเจ้าปรารภใคร หรือปรารภอะไร จึงได้ตรัสชาดกนั้น ๆ 

เช่น สุลสาชาดกนี้ ทรงปรารภนางทาสีของท่านอนาถปิณฑิกเศรษฐี ผู้เอาชีวิตรอดจากโจรที่ต้องการฆ่านางเพื่อเอาเครื่องประดับ แต่เพราะความมีปัญญาไหวพริบจึงได้ฆ่าโจรเสียเอง.

(๒) เรื่องในอตีตกาล : เรื่องราวในชาติก่อน ต้องดูอรรถกถาแห่งชาดก หรือ ชาตกัฏฐกถา ประกอบว่า ชาดกนั้น มีเรื่องราว ความเป็นมาอย่างไร. เช่น ในชาดกนี้ นางนครโสภินี ชื่อว่า สุลสา ได้ช่วยเหลือชีวิตโจรถูกตัดสินประหารชีวิตไว้ และได้นำโจรนั้น มาเป็นสามีของตน ต่อมาโจรใจบาปได้ลวงนางพาไปบวงสรวงเทวดาบนยอดภูเขา หวังจะฆ่านาง เพื่อเอาเครื่องประดับของมีค่า แต่ก็ถูกนางใช้อุบายหลอกฆ่าโจรชั่วเสียเอง จนเอาตัวรอดได้ในที่สุด.

(๓) คาถาชาดก : ต้องทราบว่า คาถาในชาดกนั้น ใครเป็นคนกล่าวบ้าง เพราะบางชาดกอาจกล่าวผู้เดียวบ้าง  กล่าวหลายคนบ้าง (ยกเว้นเอกกนิบาต) เช่นในชาดกนี้ มีทั้ง ๙ คาถา 

คาถาที่ ๑ นางสุลสา กล่าว

คาถาที่ ๒ โจร กล่าว

คาถาที่ ๓, ๔ นางสุลสา กล่าว

คาถาที่ ๔-๙ เทวดาที่สถิตอยู่แถวนั้น ซึ่งเห็นเหตุการณ์ เป็นผู้กล่าว

(๔) ประชุมชาดก หรือ ชาตกสโมธานกถา :  ครั้นพระพุทธองค์ทรงนำพระธรรมเทสนามาแล้ว จะประชุมชาดกไว้. เช่น ในชาดกนี้ ทรงตรัสว่า แม้ชนทั้งสองในกาลนพ้น ก็คือชนทั้งสองในกาลนี้, ส่วนเทวดาในกาลนั้น ก็คือเราแล.

ต่อไปนี้จะได้นำชาดกมาแสดงเพื่อความเป็นพหูสูตต่อไป.

สุลสาชาดก (ว่าด้วยผู้รอบรู้เหตุผลย่อมรอดพ้นศัตรู) ประกอบด้วยเนื้องความ ๙ คาถา มีใจความดังนี้ :

#นางสุลสานครโสภินี ได้กล่าวกะโจรด้วยคาถาแรกนี้ว่า...

     [๑] 

สร้อยคอทองคำนี้ แก้วมุกดา แก้วไพฑูรย์มีมาก ท่านจงนำเอาทรัพย์นี้

ไปทั้งหมด ขอความเจริญจงมีแก่ท่าน และจงประกาศข้าพเจ้าว่า เป็น

ทาสีเถิด.

#โจรผู้เนรคุณได้กล่าวกะนาง ด้วยคาถาที่ ๒ ว่า..

[๒] 

แน่ะแม่คนงาม เจ้าจงเปลื้องเครื่องประดับออก 

อย่ามัวร่ำไรให้มากเลย เราไม่รู้อะไรทั้งนั้น 

เรานำเจ้ามาเพื่อทรัพย์เท่านั้น.

#นางสุลสากล่าวอีก ๒ คาถานี้ ก่อนที่จะผลักโจรให้ตกเหว.

 [๓] 

ฉันมานึกถึงตัวเอง นับตั้งแต่น้อยคุ้มใหญ่ 

ฉันไม่ได้รู้จักรักชายอื่นยิ่งไปกว่าท่านเลย.

 [๔] 

ขอเชิญท่านนั่งลง ฉันจักขอกอดรัดท่านให้สมรัก 

และจักกระทำประทักษิณท่านเสียก่อน เพราะว่าต่อแต่นี้ไป 

การคบหากันระหว่างฉันกับท่านจะไม่มีอีก.

#ส่วนคาถาที่เหลือเป็นคำกล่าวของเทวดาที่สิงอยู่บริเวณนั้นผู้ซึ่งได้เห็นเหตุการณ์โดยตลอด.

 [๕] 

ชายจะเป็นบัณฑิตในที่ทุกแห่งก็หาไม่ 

แม้หญิงก็เป็นบัณฑิตมีปัญญา

เฉลียวฉลาดในที่นั้นๆ ได้.

 [๖] 

ชายจะเป็นบัณฑิตในที่ทุกแห่งก็หาไม่ 

แม้หญิงก็เป็นบัณฑิตมีปัญญาดำริ

เหตุผลได้รวดเร็ว.

 [๗] 

นางสุลสาหญิงแพศยายืนอยู่ ณ ที่ใกล้โจร คิดอุบายจะฆ่าโจร 

ได้ฆ่าโจรสัตตุกะตายได้รวดเร็ว เหมือนนายพรานเนื้อผู้ฉลาดฆ่าเนื้อได้เร็วพลันเมื่อมีธนูบริบูรณ์มากแล้ว ฉะนั้น.

 [๘] 

ในโลกนี้ ผู้ใดไม่รู้เหตุผลที่เกิดขึ้นได้ฉับพลัน ผู้นั้นมีปัญญาเขลาย่อม

ถูกฆ่าตาย เหมือนโจรถูกฆ่าตายที่ซอกภูเขา ฉะนั้น.

 [๙] 

ในโลกนี้ ผู้ใดย่อมรอบรู้เหตุผลที่เกิดขึ้นได้ฉับพลัน 

ผู้นั้นย่อมพ้นจากความเบียดเบียนของศัตรูได้ 

เหมือนนางสุลสาหญิงแพศยาหลุดพ้นไปจากโจรสัตตุกะ ฉะนั้น.

…