๒๙๙. หญิงชายดุจน้ำมันกับเชื้อเพลิง

๒๙๙. หญิงชายดุจน้ำมันกับเชื้อเพลิง

ฆฏกุมฺภสมา นารี, ตตฺถงฺคารสโม ปุมา;

ตสฺมา ฆตญฺจ อคฺคิญฺจ, เนกตฺร ฐปเย พุโธฯ

ผู้หญิงเปรียบเหมือนหม้อนำ้มัน

ผู้ชายเปรียบเหมือนถ่านไฟที่คุกรุ่น

เพราะฉะนั้น ผู้รู้ จึงไม่ควรตั้ง

นำ้มันและไฟไว้ในที่เดียวกัน.

(#กวิทัปปณนีติ อิตถีกัณฑ์ คาถาที่ ๒๙๙ #จาณักยนีติ ๗๗)

…

ศัพท์น่ารู้ :

ฆตกุมฺภสมา (เสมอด้วยหม้อเปรียง, เปรียบเหมือนหม้อเนยใส) ฆต+กุมฺภ+สม > ฆตกุมฺภสม+อา ปัจจัยเครื่องหมายอิตถีลิงค์ > ฆตกุมฺภสมา+สิ, หลัง อาการัตน์ให้ลบ สิ วิภัตติ.  #ฆต นป. เนยเหลว, เนยใส, เปรียง. #กุมฺภ ป. หม้อ, หม้อน้ำ; กระพองหัวช้าง; มารตาตวงเท่ากับ ๑๐ อัมพณะ. #สม  ค. เสมอ, สม, เท่ากับ, เปรียบเหมือน. เดิมในกวิทัปปณนีติ เป็น ฆฏกุมฺภสมา ได้แก้เป็น ฆตกุมฺภสมา ตามในจาณักยนีติ ซึ่งถือว่าถูกต้อง เพราะ ฆฏ แปลว่า หม้อ, ขัน, ก้อน เป็นต้น.

นารี  (นารี, ผู้หญิง, สตรี) นารี+สิ หลัง อีการันต์ในอิตถีลิงค์ ให้ลบ สิ วิภัตติ

ตตฺตงฺคารสโม (เสมอด้วยถ่านเพลิงที่คุกรุ่น)  ตตฺต+องฺคาร+สม > ตตฺตงฺคารสม+สิ, #ตตฺต ๑ นป. ความจริง, ความแท้, ธรรมชาติที่เป็นจริง; ๒ ค. กิต. ร้อนแล้ว, โพลงแล้ว,  ตป+ต > ตตฺต, ลบที่สุดธาตุแล้วให้ทำเทฺวภาวะ.  #องฺคาร ป. ถ่านเพลิง, เถ้า. เดิมในกวิทัปปณนีติ เป็น ตตฺถงฺคารสโม ได้แก้ตามในจาณักยนีติ เป็น ตตฺตงฺคารสโม ซึ่งเห็นว่าสมควรกว่า.

ปุมา (ผู้ชาย, บุรุษ) ปุม+สิ แปลง สิ เป็น อา. § ปุมนฺตสฺสา สิมฺหิ. (รู ๑๓๖)

ตสฺมา (เพราะเหตุนั้น) ต+สฺมา เป็นสัพพนาม หรือ นิบาตบท ก็ได้

ฆตญฺจ ตัดบทเป็น ฆตํ+จ (ซึ่งเปรียงด้วย) อคฺคิญฺจ ตัดบทเป็น อคฺคึ+จ (ซึ่งไฟด้วย)

เนกตฺร ตัดบทเป็น น+เอกตฺร (ในที่เดียวกัน หามิได้)  น นิบาตบอกปฏิเสธ, เอก+ตฺร ปัจจัยใช้ในอรระสัตตมีวิภัตติ.

ฐปเย, ถปเย  (ตั้งไว้, วางไว้) ฐป (ถป)+ณย+เอยฺย จุราทิ. กัตตุ. 

พุโธ (ผู้มีปัญญา, ผู้ฉลาด, ผู้รู้, ผู้คงแก่เรียน; ดาวพระพุธ) พุธ+สิ