๓๒๒. ยาม-รปภ.

๓๒๒. ยาม-รปภ.

อิงฺคิตาการตตฺตญฺโญ, พลวา ปิยทสฺสโน;

อปฺปมาที สทา ทกฺโข, ปตีหาโร ส อุจฺจเตฯ

"ผู้ใดรู้ความจริงของอาการตามที่เคลื่อนไหว,

มีกำลังวังชา ได้พบเห็นสิ่งอันน่ารักน่าพอใจ;

เป็นผู้ไม่ประมาท ขยันขันแข็งในกาลทุกเมื่อ,

ผู้นั้น ท่านผู้รู้เรียกว่า ปตีหาระ ยามเฝ้าประตู.“

(กวิทปฺปณนีติ ๓๒๒)

..

ศัพท์น่ารู้ :

อิงฺคิตาการตตฺตญฺโญ: (ผู้รู้ความจริงคืออาการที่เคลื่อนไป) อิงฺคิตาการตตฺตญฺญ+สิ, อิงฺคติ ก. ไป, ถึง, เป็นไป. อิงฺคต นป. การเคลื่อนไป, ลักษณะท่าทาง, อาการ, สัญลักษณ์. + อาการ ป. อาการ, ท่าทาง, ทำนอง, มารยาท. + ตตฺต ๑ นป. ความจริง, ความแท้, ธรรมชาติที่เป็นจริง; ๒ ค. ร้อนแล้ว, โพลงแล้ว + อญฺญ ? ขอแปลว่า รู้, ฉลาด

พลวา: (มีกำลัง, มีพลัง) พลวนฺตุ+สิ แปลง นฺตุ กับ สิ เป็น อา § อา สิมฺหิ. (รู ๙๘)

ปิยทสฺสโน: (พบเห็นสิ่งเป็นน่ารักที่พอใจ) ปิยทสฺสน+สิ

อปฺปมาที: (ไม่ประมาท) อปฺปมาที+สิ 

สทา: (ทุกเมือ) สพฺพ+ทา อ. (อัพยยศัพท์)

ทกฺโข: (คนขยัน) ทกฺข+สิ

ปตีหาโร: (ผู้นำกลับ, ผู้บอกข่าว, คนเฝ้าประตู, ยาม) ปติหาร+สิ , พจนานุกรมบาลี-ไทย ว่า ปฏิหรติ ก. นำกลับ, กลับลคืน; บอก, แจ้งให้ทราบ. ปฏิหาร ป. ประตู, คนเฝ้าประตู. ส: = โส (..นั้น) ต+สิ สัพพนาม

อุจฺจเต: (ถูกเรียกว่า, อันเขาเรียกว่า) √วจ+ย+เต ภูวาทิคณะ กัมมวาจก แปลง ว เป็น อุ § วจวสวหาทีนมุกาโร วสฺส เย. (รู ๔๗๘) จฺย เป็น จ § ตสฺส จวคฺค..ฯ. (รู ๔๔๗), ซ้อน จฺ § ปร เทฺวภาโว ฐาเน. (รู ๔๐)

..

ในจาณักยนีติ (จาณกฺยนีติ ๑๐๘) มีข้อความคล้ายกัน ดังนี้

อิงฺคิตาการตตฺตญฺโญ,

พลวา ปิยทสฺสโน;

อปฺปมาที สทา ทกฺโข,

ปติหาโร ส อุจฺจเตฯ

..

กวิทัปปณนีติ ปกิณณกกัณฑ์ คาถา ๓๒๒, ยาม-รปภ.

คำว่า ปตีหาโร, ปติหาโร (ปติหาระ) เป็นศัพท์ที่ไม่คุ้นเอาเสียเลย ตามศัพท์แปลว่า ผู้นำกลับ อาจจะหมายถูง ผู้นำสารทางราชการ หรือเปล่าไม่ทราบ, ส่วนในพจนานุกรมบาลี-ไทย มีศัพท์ว่า ปฏิหาร ป. แปลว่า ประตู, คนเฝ้าประตู, การนำกลับ, การกีดกั้น. คงจำได้คำแปลมาจาก อภิธาน. ๑๐๑๘ ว่า..ปจฺจาหาเร ปฏิหาโร, ทฺวาเร จ ทฺวารปาลเก. 

แปลว่า ปฏิหาร ศัพท์เป็นไปในอรรถว่า การนำกลับ, ประตู, และ คนรักษาประตู (ยาม).

ก็ขอฝากไว้ให้ท่านผู้รู้และนักศึกษาช่วยค้นหาคำแปลที่เหมาะสมของคำว่า "ปติหาร" ต่อไป