๓๒๗. โคให้ทรัพย์

๓๒๗. โคให้ทรัพย์

โคณา หิ สพฺพคิหีนํ, โปสกา โภคทายโก;

ตสฺมา หิ มาตาปิตูว, มานเย สกฺกเรยฺย จฯ

"จริงอยู่ โคทั้งหลายเป็นสัตว์ที่เลี้ยงดู

และให้โภคทรัพย์แก่คฤหัสถ์ทั้งปวง;

เพราะฉะนั้น กุลบุตรควรนับถือและ

สักการะดุจมารดาและบิดา ฉะนั้น.“

(กวิทปฺปณนีติ ๓๒๗)

..

ศัพท์น่ารู้ :

โคณา (โค, วัว ท.) โคณ+โย

หิ (จริงอยู่, ทีแท้) นิบาต 

สพฺพคิหีนํ (แก่คฤหัสถ์ทั้งปวง) สพฺพคิหิ+นํ

โปสกา (ผู้เลี้ยงดู) ปุส+ณฺวุ > โปสก+โย วิ. โปเสตีติ โปสโก (ผู้เลียงดู ชื่อว่า โปสก) กัตตุรูป กัตตุสาธนะ ปุส+ณฺวุ

โภคทายโก (ผู้ให้โภคทรัพย์) ทีถูกควรเป็น โภคทายกา เพราะประธานคือ โคณา เป็นพหูพจน์ ฉะนั้น ต้องเป็น โภคทายก+โย วิ. โภคํ เทตีติ โภคทายโก (ผู้ให้ซึ่งโภคทรัพย์ ชื่อว่า โภคทายก) กัตตุรูป กัตตุสาธนะ มาจาก โภค+ทา+ณฺวุ อ่านว่า โภคอุปปท +ทาธาตุ +ณฺวุปัจจัย หรือ ทาธาตุมีโภคศัพท์เป็นบทใกล้ +ณฺวุ ปัจจัย แปลง ณฺวุ เป็น อก § อนกา ยุณฺวูนํ. (รู ๕๗๐) แปลง อา เป็น อาย § อาการนฺตานมาโย. (รู ๕๖๔) 

ตสฺมา หิ (เพราะเหตุนั้น) สมูหนิบาต 

มาตาปิตูว ตัดบทเป็น มาตาปิตู+อิว (ดุจมารดาและบิดา) มาตาปิตู+โย > มาตาปิตู, อิว เป็นนิบาตบอกอุปมา

มานเย (ควรนับถือ, เคารพ) มน+ณย+เอยฺย จุราทิคณะ กัตตุวาจก 

สกฺกเรยฺย (ควรสักการะ, บูชา) สํ+กร+อ+เอยฺย ภูวาทิคณะ กัตตุวาจก 

จ (ด้วย, และ) นิบาต

..

ส่วนในโลกนีติ (โลกนีติ ๑๕๑) มีเนื้อความเหมือนกันทุกประการ ดังนี้

โคณา หิ สพฺพคิหีนํ,

โปสกา โภคทายกา;

ตสฺมา หิ มาตาปิตูว,

มานเย สกฺกเรยฺย จฯ

กวิทัปปณนีติ ปกิณณกกัณฑ์ คาถา ๓๒๗, โคเลี้ยงคน

ข้อควรทราบเกีียวกับศัพท์ว่า วัว, โค มีใช้เป็น โค เป็น โอ การันต์ และ โคณ เป็น อ การันต์ ในปุงลิงค์ มีวิธีแจกรูปดังนี้

โค-สัททปทมาลา

ป. โค / คาโว คโว

อา. เห โค / เห คาโว เห คโว

ทุ. คาวุํ คาวํ ควํ / คาโว คโว

ต. คาเวน คเวน / โคหิ โคภิ

จ. คาวสฺส ควสฺส / ควํ คุนฺนํ โคนํ

ปญฺ. คาวา คาวมฺหา คาวสฺมา ควา ควมฺหา ควสฺมา / โคหิ โคภิ

ฉ. คาวสฺส ควสฺส / ควํ คุนฺนํ โคนํ

ส. คาเว คาวมฺหิ คาวสฺมึ คเว ควมฺหิ ควสฺมึ / คาเวสุ คเวสุ โคสุ

โคณ-สัททปทมาลา

ป. โคโณ / โคณา

อา. เห โคณ / เห โคณา

ทุ. โคณํ / โคเณ

ต. โคเณน / โคเณหิ โคเณภิ

จ. โคณสฺส / โคณานํ

ปญฺ. โคณา โคณมฺหา โคณสฺมา / โคเณหิ โคเณภิ

ฉ. โคณสฺส / โคณานํ

ส. โคเณ โคณมฺหิ โคณสฺมึ / โคเณสุ

(ดูปทรูปสิทธิประกอบ สูตร ๑๖๙-๑๗๕)