๔. อาสาฬหมาส-เดือนกรกฏาคม

๔. อาสาฬหมาส-เดือนกรกฏาคม

๑๐.

อาสาฬฺโห นาม มาโสปิ, อตีว วิสิฏฺโฐ ภวิ;

ปฏิสนฺธึ คณฺหิ พุทฺโธ, ตสฺมิญฺหิ มุนิ สุธีฯ

@ แม้เดือนชื่อว่า อาสาฬหะ เป็นเดือนที่วิเศษยิ่งนัก

เพราะว่า พระพุทธเจ้าผู้เป็นยอดแห่งมุนีทั้งหลาย

ทรงเป็นจอมแห่งนักปราชญ์ ได้ทรงถือเอาปฏิสนธิ

ในครรภ์พระมารดาในเดือนอาสาฬหะที่ควรบูชานี้นั่นเทียว.

๑๑.

นิกฺขมิปิ จ สมฺพุทฺโธ, ธมฺมจกฺกํ ปวตฺตยิ;

อุปสมฺปทกมฺมมฺปิ, กโรนฺติ ตสฺมึปิ หิฯ

@ อนึ่ง พระสัมพุทธเจ้าผู้ประเสริฐ ทรงเสด็จออกอภิเนษกรม

ทรงยังพระธรรมจักรให้เป็นไปแล้ว แม้พวกปัญจวัคคีย์

ก็ได้รับการอุปสมบทในศาสนาในเดือนนี้เหมือนกัน.

๑๒.

ปุนฺนาคทุมา ปุปฺผนฺติ, ปวายนฺติ ทิโสทิสํ;

อาทิจฺโจ ติฏฺฐติ ตมฺหิ, อุตฺตรายานโกฏิยํฯ

@ ต้นบุนนาคทั้งหลาย ออกดอกบานสะพรั่ง

โชยกลิ่นหอมฟุ้งขจรไปทั่วทุกทิศ พระอาทิตย์

ย่อมตั้งขึ้นที่ยอดเขาเบนตัวไปทางทิศเหนือ

ในเดือนอาสาฬหะที่ควรบูชานั้นแล.

(กวิทปฺปณนีติ ปณามปฏิญญา ๑๐-๑๒)

…..

ศัพท์น่ารู้ :

อาสาฬฺโห (อาสาฬหมาส) อาสาฬฺห+สิ 

นาม (ชื่อว่า) นิบาต

มาโสปิ (แม้เดือน) ~ มาโส+อปิ 

อตีว (ยิ่งนั่นเทียว) ~ อติ+เอว อุปสัค, นิบาต

วิสิฏฺโฐ (ประเสริฐ, เลิศ, วิเศษ) วิสิฏฺฐ+สิ 

ภวิ (เป็นเป็น, มีแล้ว) √ภู+อี ภูวาทิ. กัตตุ.

ปฏิสนฺธึ (ซึ่งการปฏิสนธิ, การยั่งลงสู่พระครรภ์) ปฏิสนฺธิ+อํ 

คณฺหิ (ถือเอาแล้ว, จับแล้ว) √คห+ณฺหา+อี คหาทิ. กัตตุ.

พุทฺโธ (พระพุทธเจ้า) พุทฺธ+สิ  

ตสฺมิญฺหิ (ในเดือนนั้นแล) ~ ตสฺมึ+หิ 

มุนิ (พระมุนี, ผู้สงบ) มุนิ+สิ 

สุธี (ผู้มีปัญญา, นักปราชญ์) สุธี+สิ

๑๑.

นิกฺขมิปิ (เสด็จออกบวชแล้ว, อภิเนษกรมณ์) ~ นิกฺขมิ+อปิ,  นิกฺขมิ = √นิ+กมุ+อี แปลง ก เป็น ข, ซ้อน กฺ ด้วยสูตรว่า § วคฺเค โฆสาโฆสานํ ตติยปฐมา. (รู ๔๒)

จ (ก็, อนึ่ง) นิบาต 

สมฺพุทฺโธ (พระสัมพุทธเจ้า, พระพุทธเจ้า) สมฺพุทฺธ+สิ 

ธมฺมจกฺกํ (ซึ่งธรรมจักร, พระธรรมจักร) ธมฺมจกฺก+อํ 

ปวตฺตยิ; (ให้เป็นไปแล้ว) ป+√วตฺตุ+ณย+อี ภูวาทิ เหตุกัตตุ.

อุปสมฺปทกมฺมมฺปิ, (แม้ซึ่งกรรมคือการอุปสมบท) ~ อุปสมฺปทกมฺมํ+อปิ 

กโรนฺติ (ย่อมกระทำ) √กร+โอ+อนฺติ ตนาทิ. กัตตุ. 

ตสฺมึปิ หิ (แม้ในเดือน..นั้นแล) ~ ตสฺมึ+อปิ หิ

๑๒.

ปุนฺนาคทุมา (ต้นบุนนาค ท.) ปุนฺนาค+ทุม > ปุนฺนาคทุม+โย 

ปุปฺผนฺติ (ย่อมออกดอก, บานสะพรั่ง) √ปุปฺผ+อ+อนฺต ภูวาทิ. กัตตุ. 

ปวายนฺติ (ย่อมพัดไปทั่ว, ส่งกลิ่น, ฟุ้งขจร) ป+√วา+ย+อนฺติ ทิวาทิ. กัตตุ. 

ทิโสทิสํ (สู่ทิศน้อยทิศใหญ่, จากทิศสู่ทิศ) ทิโสทิส+อํ, อลุตตสมาส.

อาทิจฺโจ (พระอาทิตย์) อาทิจฺจ+สิ

ติฏฺฐติ (ย่อมตั่งอยู่) √ฐา+อ+ติ ภูวาทิ. กัตตุ.

ตมฺหิ (ใน..นั้น) ต+สฺมึ สัพพนาม.

อุตฺตรายานโกฏิยํ (ที่ยอดคือการเบนไปทางทิศเหนือ) อุตฺตรา+ยาน+โกฏิ > อุตฺตรายานโกฏิ+สฺมึ

..