๓๓๐. วิธีปฏิบัติต่อโค

๓๓๐. วิธีปฏิบัติต่อโค

เย จ ขาทนฺติ โคมํสํ, มาตุมํสํว ขาทเร;

มเตสุ เตสุ คิชฺฌานํ, ทเท โสเต จ วาหเยฯ

ชนเหล่าใดเคี้ยวกินเนื้อของโค,

เขาชื่อว่าย่อมเคี้ยวกินเนื้อมารดาตนนั่นเทียว;

เมื่อโคเหล่านั้นตายลง พึงให้แก่ฝูงนกแร้ง,

หรือไม่ก็พึงสั่งให้คนเอาไปลอยน้ำทิ้งเสีย.

(กวิทปฺปณนีติ ๓๓๐, โลกนีติ ๑๕๒)

..

ศัพท์น่ารู้ :

เย (..เหล่าใด) ย+โย

จ (ก็) นิบาต 

ขาทนฺติ (ย่อมเคี้ยวกิน) √ขาท-ภกฺขเน+อ+อนฺติ ภูวาทิคณะ กัตตุวาจก 

โคมํสํ (ซึ่งเนื้อโค) โค-มํส+อํ 

 

มาตุมํสํว ตัดบทเป็น มาตุมํสํ+เอว(อิว), มาตุมํส+อํ > มาตุมํสํ (ซึ้งเนื้อของมารดา), เอว (นั้นเทียว) นิบาต

ขาทเร (ย่อมเคี้ยวกิน) √ขาท-ภกฺขเน+อ+อนฺติ แปลง อนฺติ เป็น ได้บ้าง § กฺวจิ ธาตุ.. ฯ. (รู ๔๘๘)

มเตสุ (ตายแล้ว) มต+สุ 

เตสุ (…เหล่านั้น) ต+สุ

คิชฺฌานํ (แก่นกแร้ง, อีแร้ง ท.) คิชฺฌ+นํ

ทเท (พึงให้) √ทา-ทาเน+อ+เอยฺย ภูวาทิคณะ กัตตุวาจก แปลง เอยฺย เป็น เอ ได้บ้าง § กฺวจิ ธาตุ..ฯ. (รู ๔๘๘)

โสเต (ในกระแสน้ำ) โสต+สฺมี 

จ (ด้วย, และ) นิบาต 

วาหเย (พึงลอย) √วห-ปาปุณเน+ณย+เอยฺย ภูวาทิคณะ เหตุกัตตุวาจก 

——

ในโลกนีติ (โลกนีติ ๑๕๒) คาถานี้ก็มีการศัพท์เหมือนกัน ดังนี้

เย จ ขาทนฺติ โคมํสํ,

มาตุ มํสํว ขาทเร;

มเตสุ เตสุ คิชฺฌานํ,

ทเท โสเต จ วาหเยฯ

..