๑๖.อย่าปล่อยวัยให้ไร้ค่า

๑๖. อย่าปล่อยวัยให้ไร้ค่า

ปถมํ ปราชเย สิปฺปํ, ทุติยํ ปราชเย ธนํ,

ตติยํ ปราชเย ธมฺมํ, จตุตฺถํ กึ กริสฺสติฯ

„ปฐมวัย ไม่ศึกษาหาความรู้,

วัยที่สอง ไม่ทำงานสะสมทรัพย์,

วัยที่สาม ไม่ทำบุญปฏิบัติธรรม

ปัจฉิมวัย จักทำประโยชน์อะไร?“

(โลกนีติ หมวดบัณฑิต คาถาที่ ๑๖, นรทักขทีปนี ๑๕)

..

ศัพท์น่ารู้ :

ปถมํ (ที่ต้น, ที่แรก, ปถมวัย) ปถม+อํ

ปราชเย (พึงพ่ายแพ้, ปราชัย) ปรา+√ชิ+อ+เอยฺย ภูวาทิ. กัตตุ. พฤทธิ์ อิ เป็น เอ, แปลง เอ เป็น อย ด้วยสูตรว่า เอ อย. (รู ๔๙๑)  แปลง เอยฺย เป็น เอ ได้บ้าง (รู ๔๕๔, ๔๘๘), ชิ ธาตุเป็นได้ทั้ง ภูวาทิคณะและกิยาทิคณะตามที่ธาตฺวัตถสังคหะแสดงไว้ในคาถาที่ ๑๓๘ ว่า “ชิ ภูกี ชยปราเช” แปลว่า „ชิ ธาตุได้ทั้งหมวดภูธาตุและหมวดกีธาตุ ย่อมเป็นไปในอรรถว่า ชนะ และ ปราชัย.

สิปฺปํ (ซึ่งศิลปะ, ความรู้) สิปฺป+อํ

ทุติยํ (ที่สอง, ทุติยวัย) ทุติย+อํ

ธนํ (ซึ่งทรัพย์) ธน+อํ

ตติยํ  (ที่สาม, ตติยวัย) ตติย+อํ

ธมฺมํ (ซึ่งธรรม, ความดี, บุญ, กุศล) ธมฺม+อํ 

จตุตฺถํ (ที่สี่, จตุตถวัย, ปัจฉิมวัย) จตุตฺถ+อํ

กึ = กึ ปโยชนํ (อะไร, ประโยชน์อะไร) กึ+อํ

กริสฺสติ (จักทำ) กร+โอ+อิ+สฺสติ ตนาทิ. กัตตุ.

..