๓๒.พวกมีปมด้อย

๓๒. พวกมีปมด้อย

อปฺปรูโป พหุํภาโส, อปฺปปญฺโญ ปกาสิโต;

อปฺปปูโร ฆโฎ โขเภ, อปฺปขีรา คาวี จเลฯ

“คนขี้เหร่ มักเป็นคนช่างคุย, 

คนมีปัญญาน้อย มักพูดจาโอ้อวด,

หม้อนำ้พร่อง มักกระฉอกง่าย, 

แม่โคตัวมีน้ำนมน้อย มักถีบถอง.“

(โลกนีติ หมวดบัณฑิต คาถาที่ ๓๒, กวิทัปปณนีติ ๙๕)

..

ศัพท์น่ารู้ :

อปฺปรูโป (คนมีรูปน้อย, คนขี้เหร่, รูปไม่หล่อ) อปฺปรูป+สิ, ถ้า อภิรูโป (ชายรูปหล่อ), อภิรูปา (หญิงรูปสวย)

พหุํภาโส (คนพูดมาก, คุยเก่ง,  ช่างคุย) พหุ+ภาส > พหุํภาส+สิ, หรือเป็น พหุพฺภาโส, พหุภาโส ก็ได้เช่นกัน

อปฺปปญฺโญ (คนมีปัญญาน้อย, คนโง่) อปฺปปญฺญ+สิ, อปฺป (น้อย) + ปญฺญา (ปัญญา) วิ. อปฺปา ปญฺญา ยสฺสาติ อปฺปปญฺโญ, ปุริโส. (ปัญญา ของบุรุษใด มีน้อย เหตุนั้น ผู้บุรุษนั้น ชื่อว่า อปฺปปญฺโญ) เป็นฉัฏฐีพหุพพีหิสมาส

ปกาสิโต (คนมักโอ้อวด, โผงผาง, ชอบโวยวาย) ปกาสิต+สิ, กวิทัปปณนีติ เป็น ปกาสโก.

อปฺปปูโร (ที่เต็มน้อย, ทีไม่เต็ม, ที่พร่อง) อปฺป+ปูร > อปฺปปูร+สิ

ฆโฎ (หม้อ, หม้อน้ำ) ฆฏ+สิ

โขเภ (กระฉอก) ขุภ+อ+เอยฺย, ภูวาทิ. กัตตุ. ขุภ-สญฺจเล ขุภธาตุในความสั่นไหว ในธาตวัตถสังคหะ คาถาที่ ๘๖ ว่าเป็นได้ ๓ คณะธาตุ คือ ภูวาทิ. ทิวาทิ. กิยาทิ.

 ส่วนในสัททนีติ ธาตุมาลา กล่าวว่าเป็นทฺวิคณิธาตุ (เป็นได้สองหมวดธาตุ) คือ ภูวาทิคณะ และ ทิวาทิคณะ ขอยกตัวอย่างมาประกอบเพื่อการศึกษา ดังนี้ 

๑. ภูวาทิคณะ :

กิริยาอาขยาต =  โขเภติ, สงฺโขเภติ

นามกิตก์ = โขภา, สงฺโขโภ

ตัวอย่างเช่น: หตฺถินาเค ปทินฺนมฺหิ, ขุพฺภิตฺถ นครํ ตทา.

(เมื่อพระเวสสันดรโพธิสัตว์ประทานช้างตัวประเสริฐ, ในกาลนั้น พระนคร เกิดสั่นสะเทือน. ๒๘/๑๐๕๖)

๒. ทิวาทิคณะ :

กริยาอาขยาต = ขุพฺภติ, สํขุพฺภติ.

ตัวอย่างเช่น: ขุพฺภิตฺถ นครํ (นคร หวั่นไหว)

การิตปัจจัย (เหตุกัตตุวาจก) = โขเภติ, โขภยติ 

อปฺปขีรา (น้ำนมน้อย) อปฺป+ขีร > อปฺปขีรา+อา ปัจจัยในอิตถีลิงค์ > อปฺปขีรา+สิ วิ. อปฺปํ ขีรํ ยสฺสาติ อปฺปขีรา, คาวี. (น้ำนม ของแม่โคใด มีน้อย เหตุนั้น แม่โคนั้น ชื่อว่า อปฺปขีรา) ฉัฏฐีพหุพพีหิสมาส 

คาวี (แม่โคนม) คาวี+สิ 

จเล (ไหว, สั่น, ดิ้น) √จล+อ+เอยฺย ภูวาทิ. กัตตุ.

..