๓๑.คนไร้มารยาท

 

๓๑. คนไร้มารยาท

อนวฺหายํ คมยนฺโต, อปุจฺฉา พหุภาสโก;

อตฺตคุณํ ปกาเสนฺโต, ติวิธํ หีนลกฺขณํฯ

“เขาไม่เชื้อเชิญ ก็เข้าไปหา,

เขายังไม่เอ่ยถาม ก็พูดพล่าม,

มักอวดอ้างคุณความดีของตน,

สามอย่างนี้ เป็นลักษณะคนถ่อย.“

(โลกนีติ หมวดบัณฑิต คาถาที่ ๓๑, ธัมมนีติ ๑๑๖, กวิทัปปณนีติ ๙๒)

..

ศัพท์น่ารู้ :

อนวฺหายํ (การไม่ร้องเรียก) น+อวฺหาย, 

อวฺหาย (การเรียก, ชื่อ) = อา+วฺเห+ณ แปลง เอ เป็น อาย ด้วยการแบ่งสูตร (โยควิภาค) ว่า “เต อาวายา” จากสูตรเต็มว่า “เต อาวายา การิเต” (รู. ๕๔๑) = อา+วฺหาย+ณ

ลบ ณ ปัจจัยด้วยสูตรว่า การิตานํ โณ โลปํ. (รู. ๕๒๖) = อา+วฺหาย, 

รัสสะ อา เป็น อ เพราะเป็นสังโยค ด้วยสูตรว่า “รสฺสํ” (รู. ๓๘) = อวฺหาย, 

ลง สิ แปลง สิ เป็น อํ ด้วยสูตรว่า สึ. (รู. ๑๙๕) = อวฺหายํ 

กิริยาอาขยาต =  วฺเหติ, วฺหายติ, อวฺเหติ, อวฺหายติ, อวฺหาสิ เป็นต้น

กิริยากิตก์, นามกิตก์ = อวฺหิโต, อวฺหา, อวฺหายนา 

ตัวอย่างที่ใช้ เช่น วารณาวฺหยนา รุกฺขา (ต้นไม้ชื่อว่า วารณะ), กุมาโร จนฺทสวฺหโย (พระกุมาร นามว่า จันทะ) เป็นต้น (ดูสัททนีติ ธาตุมาลา ปริจเฉทที่ ๑๖)

คมยนฺโต (ไปอยู่, ไปหา) คมยนฺต+สิ, (มาจาก √คมุ+ณย+อนฺต จุราทิ กัตตุวาจก. มี อา อุปสัคเป็นบทหน้า แปลว่า รอคอยอยู่, ยังกาลให้ผ่านไปหน่อยหนึ่ง มีรูปเป็น อาคมยนฺโต เป็นต้น, อนึ่ง ศัพท์ว่า คมยนฺโต เป็นภูวาทิคณะ เหตุกัตตุวาจก ก็ได้ ให้ตรวจดูความพิศดารในสัททนีติ ธาตุมาลาเถิด)

อปุจฺฉา (ไม่ถูกถาม) น+ปุจฺฉา > อปุจฺฉา+? (ไม่แน่ใจว่าประกอบวิภัตติอะไรดีถึงจะเหมาะสม)

พหุภาสโก (คนพูดมาก) พหุ (มาก, หลาย) +ภาสก (คนพูด,​ ผู้กล่าว) > พหุภาสก+สิ

อตฺตคฺคุณํ (คุณของตน) อตฺต (ตน,​ ตัวเอง) +คุณ (คุณ, ความดี) > อตฺตคฺคุณ+อํ

ปกาสนฺโต (ประกาศ, อวดอ้าง) ป+√สํส+อ+อนฺต > ปกาสนฺต+สิ  

ติวิธํ (๓ อย่าง, ๓ ประการ) ติ+วิธ > ติวิธ+สิ

หีนลกฺขณํ Yลักษณะคนเลว, -คนต่ำช้า, หีนบุคคล) มาจาก หีน (เลว, ต่ำ​ช้า, ถ่อย) +ลกฺขณ (ลักษณะ, เครื่องหมาย, ที่ให้จดจำ) หีนลกฺขณ+สิ

..