๓๓.เขียดฝันอยากเป็นราชสีห์

๓๓. เขียดฝันอยากเป็นราชสีห์

มณฺฑูเกปิ อุกฺเร สีเห, กากคฺคเห ปิเย ปิเย;

อปณฺฑีปิ ปณฺฑี หุตฺวา, ธีรา ปุจฺเฉ วเย วเยฯ

“เมื่อเขียดน้อยตะเบ็งเสียงดุจราชสีห์,

พอถูกกาคาบไป ได้ร้องเสียง “เอ็บเอ็บ ๆ“,

คนโง่อวดตนเป็นคนฉลาด,

พอนักปราชญ์ถาม ได้แต่ทำ เอ้อ ๆ อ้า ๆ.“

(โลกนีติ หมวดบัณฑิต คาถาที่ ๓๓, ธัมมนีติ ๑๓๙)

..

ศัพท์น่ารู้ :

มณฺฑูเกปิ (แม้เมื่อกบ, เขียด) มณฺฑูเก+อปิ, มณฺฑูก แปลว่า กบ, มณฺฑูก+สฺมึ = มณฺฑูเก, แปลง สฺมึ เป็น เอ.

อุกฺเร (?) อุกฺร+สฺมึ, (ไม่ทราบว่ามาจากธาตุ ปัจจจัยอะไร? แปลว่าอะไร! อาจจะหมายถึง กบร้อง, อะไรประมาณนั้น)

สีเห (ราชสีห์) สีห+สฺมึ

กากคฺคเห (ในเพราะการจับของกา,  เมื่อถูกกาคาบไป) กาก+คห > กากคฺคห+สฺมึ

ปิเย ปิเย (ที่รัก ที่รัก) ปิย+สฺมึ, ในที่นี้ขอแปลว่า กบร้องเสียงหลง เอ็บเอ็บ ๆ.

อปณฺฑีปิ (แม้คนไม่ปัญญา, คนโง่) อปณฺฑี+อปิ, น+ปณฺฑี > อปณฺฑี+สิ, คำว่า ปณฺฑี มาจาก ปณฺฑา+อี ปัจจัยในตทัสสัตถิตัทธิต. วิเคราะห์ว่า. ปณฺฑา อสฺส อตฺถีติ ปณฺฑี. (ปัญญา ย่อมมี แก่เขา เหตุนั้น เขา ชื่อว่า ปณฺฑี, ผู้มีปัญญา),  น ปณฺฑี = อปณฺฑี. (คนผู้มีปัญญา หามิได้ ชื่อว่า อปณฺฑี, ไม่ใช่คนมีปัญญา, คนโง่)  นนิปาตปุพพปท กัมมธารยสมาส.

ปณฺฑี (คนมีปัญญา, บัณฑิต, นักปราชญ์) ปณฺฑี+สิ

หุตฺวา (เป็นแล้ว) หู+ตฺวา > หุตฺวา+สิ ลบ สิ.

ธีรา (นักปราชญ์, ธีรชน, คนมีปัญญา) ธีร+โย, น่าจะเป็น ธีโร เพราะกิริยา ปุจฺเฉ เป็น 

ปุจฺเฉ (ถาม, สอบสวน) √ปุจฺฉ+อ+เอยฺย ภูวาทิ. กัตตุ.

วเย วเย (วัย วัย, เสื่อม ๆ) วย+สฺมึ, ในที่นี้ขอแปลว่า ทำเป็น เอ้อ ๆ อ้า ๆ.

ส่วนในคัมภีร์ธัมมนีติ (๑๓๙) คาถามีการใช้ศัพท์ต่างกันบ้างดังนี้

มณฺฑูโกปิ สีโห วิย, กาโก คณฺเห ปิญฺเญ ปิญฺเญ;

พาโล จ ปณฺฑิโต วิย, ธีโร ปุจฺเฉ วเย วเยฯ

เจ้ากบโง่ทำตัวเหมือนราชสีห์,

ถูกกาคาบไป ร้องเสียงลั่นว่า “เอ็บ เอ็บ ๆ“,

คนโง่ทำตัวเหมือนบัณฑิต,

พอถูกปราชญ์ถาม ได้แต่ทำ เอ้อ ๆ อ้า ๆ.

..