๓๙.ครูอาจารย์เหมือนช่างหม้อ

๓๙. ครูอาจารย์เหมือนช่างหม้อ

น ภิชฺเชตุํ กุมฺภกาโร, โสเภตุํ กุมฺภ ฆฎฺฎติ;

น ขิปิตุํ อปาเยสุ, สิสฺสานํ วุฑฺฒิการณาฯ

“ช่างหม้อมิได้ตีหม้อเพื่อให้แตก, 

แต่ตีหม้อเพื่อให้สวยงาม ฉันใด,

ครูอาจารย์มิได้ตีศิษย์เพื่อให้ตกในอบาย,

แต่ตีเพราะหวังความเจริญแก่ลูกศิษย์ ฉันนั้น.“

(โลกนีติ หมวดบัณฑิต คาถาที่ ๓๙, กวิทัปปณนีติ ๙๙)

..

ศัพท์น่ารู้ :

น (ไม่, หามิได้)  นิบาตบอกปฏิเสธ

ภิชฺเชตุํ (เพื่อทำลาย) √ภิท+ย+เณ+ตุํ, อันที่จริงแล้ว ตุํ ปัจจัยนี้จัดเป็นนิบาต และยังประกอบด้วยวิภัตตินามหมวดปฐมาวิภัตติ (+สิ แปลว่า อันว่า) และจตุตถีวิภัตติ (+ส แปลว่า เพื่อ) ได้,  เพราะความที่เป็นนิบาต ให้ลงวิภัตตินามและลบทิ้งเสีย ด้วยสูตรว่า สพฺพาสมาวุโสปสคฺคนิปาตาทีหิ จ. (รู ๒๘๒).

กุมฺภกาโร (ช่างหม้อ) กุมฺภ (หม้อ) + การ (ผู้ทำ, ช่าง) > กุมฺภการ+สิ, กุมฺภกาโร มาจาก กุมฺภ+√กร+ณ+สิ  วิ. กุมฺภํ กโรตีติ กุมฺภกาโร (ผู้กระทำหม้อ ชื่อว่า กุมฺภการ) กัตตุรูป กัตตุสาธนะ. (ทุติยาตัปปุริสสมาส)

โสเภตุํ (เพื่อให้งาม, ให้สวย) √สุภ+อ+เณ+ตุํ

กุมฺภํ (ซึ่งหม้อ) กุมฺภ+อํ 

ฆฎติ (พยายาม, ตบแต่ง, ทุบตี) √ฆฏ+อ+ติ ภูวาทิ. กัตตุ.

ขิปิตุํ (เพื่อตกไป, ทิ้งไป, ซัดไป, ขว้างไป) √ขิป+อ+อิ+ตุํ

อปาเยสุ (ในอบาย ท.) อปาย+สุ

สิสฺสานํ (แก่ศิษย์ ท.) สิสฺส+นํ

วุฑฺฒิการณา (เพราะเหตุแห่งความเจริญ) วุฑฺฒิ+การณ > วุฑฺฒิการณ+สฺมา

..