๔๒.หัวใจคนดี จ-ภ-ก-ส

๔๒. หัวใจคนดี จ-ภ-ก-ส

จช ทุชฺชนสํสคฺคํ, ภช สาธุสมาคมํ;

กร ปุญฺญมโหรตฺตึ, สร นิจฺจมนิจฺจตํฯ

“จงเลิกคลุกคลีกับคนชั่ว, 

จงคบหาสมาคมกับคนดี,

จงสร้างกุศลตลอดวันและคืน,

จงระลึกถึงความไม่เที่ยงเป็นนิจ.“

(โลกนีติ หมวดคนดี คาถาที่ ๔๒, ธัมมนีติ ๔๑๑, กวิทัปปณนีติ ๑๗๘)

..

ศัพท์น่ารู้ :

จช (จงสละ, เลิก) √จช+อ+หิ,  ภูวาทิ. กัตตุ.

ทุชฺชนสํสคฺคํ (ซึ่งการคลุกคลี, คละเคล้ากับคนชั่ว) ทุชฺชน+สํสคฺค > ทุชฺชนสํสคฺค+อํ

ภช (จงคบหา, สมาคม) √ภช+อ+หิ, ภูวาทิ. กัตตุ.

สาธุสมาคมํ (ซึ่งการสมาคมกับคนดี) สาธุ+สมาคม > สาธุสมาคม+อํ

กร (จงทำ, สร้าง) = √กร+โอ+หิ, ตนาทิ. กัตตุ. 

ปุญฺญมโหรตฺตึ: = ปุญฺญํ+อโหรตฺตึ (ซึงบุญ, ความดี+สิ้นกลางวันและกลางคืน) ปุญฺญ+อํ, อโหรตฺติ+อํ, โดยมากเป็น อโหรตฺตํ 

สร (จงระลึก) √สร+อ+หิ, ภูวาทิ.​ กัตตุ.

นิจฺจมนิจฺจตํ ตัดบทเป็น นิจฺจํ+อนิจฺจตํ (ซึ่งความไม่เที่ยง, ไม่แน่นอน+เป็นนิจ, เป็นนิตย์) นิจฺจ+อํ = นิจฺจํ (แน่นอน, เสมอ). นิจฺจ+ตา ปัจจัยในภาวตัทธิต นิจฺจตา, น+นิจฺจตา > อนิจฺจตา+อํ วิ. นิจฺจสฺส ภาโว = นิจฺจตา (ความเป็นแห่งความเที่ยง ชื่อว่า นิจฺจตา), น นิจฺจตา = อนิจฺจตา (ความเป็นของเที่ยง หามิได้ ชื่อว่า อนิจฺจตา).

.....อธิบายธาตุทั้งสี่โดยสังเขป.

จช (จงสละ) = จช-จาเค+อ+หิ,  จช ธาตุ-เป็นไปในอรรถว่าสละ

ภช (จงคบ) = ภช-เสวายํ+อ+หิ, ภช ธาตุ-เป็นไปในอรรถว่าคบหา

กร (จงทำ) = กร-กรเณ+อ+หิ, กร ธาตุ-เป็นไปในอรรถว่าทำ

สร (จงระลึก) = สร-คติจินฺตายํ+อ+หิ, สร ธาตุ-เป็นไปในอรรถคิดคำนึง

ทั้ง ๔ ศัพท์นี้ + อ ปัจจัย + หิ วิภัตติ เป็นหมวดปัญจมีวิภัตติ (ปญฺจมี ตุ อนฺตุ, หิ ถ, มิ ม, ตํ อนฺตํ, สฺสุ วฺโห, เอ อามเส) ปรัสสบท, มัชฌิมบุรุษ, เอกวจนะ.

หลัง อ ปัจจัย ให้ลบ หิ วิภัตติได้บ้าง ด้วยสูตรว่า หิ โลปํ วา. (รู.๔๕๒)

..