๔๕. ถึงจะทุกข์ก็อย่าทิ้งธรรม

 

๔๕. ถึงจะทุกข์ก็อย่าทิ้งธรรม

สุกฺโขปิ จนฺทนตรุ น ชหาติ คนฺธํ,

นาโค คโต นรมุเข น ชหาติ ลีฬํ;

ยนฺตาคโต มธุรสํ น ชหาติ อุจฺฉุ,

ทุกฺโขปิ ปณฺฑิตชโน น ชหาติ ธมฺมํฯ

“ไม้จันทน์แม้แห้ง ก็ไม่ทิ้งกลิ่นหอม, 

ช้าง ไปสู่ที่ต่อหน้าชุมชน ย่อมไม่ทิ้งลีฬา,

อ้อย ถึงเข้าหีบยนต์ ย่อมไม่ทิ้งรสหวาน,

บัณฑิตชน แม้จะตกทุกข์ ย่อมไม่ทิ้งธรรม.“

(โลกนีติ หมวดคนดี คาถาที่ ๔๕, ธัมมนีติ ๓๓๗, กวิทัปปณนีติ ๑๔๗)

..

ศัพท์น่ารู้ :

สุกฺโขปิ = สุกฺโข+อปิ, สุกฺโข (แห้ง, ซีด, ซุบซีด) มาจาก สุส+ต ปัจจัย แปลง ต ปัจจัยเป็น กฺข และ ลบที่สุดธาตุ ด้วยสูตรว่า “สุส-ปจ-สกโต กฺจ-กฺกา จ. (รู. ๖๑๗)

จนฺทนตรุ (ต้นไม้จันทน์) จนฺทน+ตรุ > จนฺทนตรุ+สิ

น (ไม่, หามิได้) นิบาต

ชหาติ (ทิ้ง, สละ) หา+อ+ติ ภูวาทิ. ชุโหตฺยาทินัย กัตตุ.

คนฺธํ (ซึ่งกลิ่น) คนฺธ+อํ

นาโค (นาค, ช้าง) นาค+สิ

คโต (ไปแล้ว) คมุ+ต > คต+สิ

นรมุเข (ที่/ใกล้หน้าคน, -ชุมชน) นร+มุข > นรมุข+สฺมึ

ลีฬํ (ซึ่งลีฬา, ท่าทาง) ลีฬา+อํ

ยนฺตาคโต (มาแล้วสู่ยนต์, หีบอ้อย) ยนฺต+อาคต > ยนฺตาคต+สิ

มธุรสํ (ซึ่งรสหวาน, มธุรส) มธุ+รส > มธุรส+อํ

อุจฺฉุ (อ้อย) อุจฺฉุ+สิ

ทุกฺโขปิ (แม้มีทุกข์) ทุกฺโข+อปิ

ปณฺฑิตชโน (คนผู้เป็นบัณฑิต, คนมีปัญญา, บัณฑิตชน) ปณฺฑิต+ชน > ปณฺฑิตชน+สิ

ธมฺมํ (ซี่งธรรม) ธมฺม+อํ

..