๔๗.เป็นกุลบุตรควรรักศักดิ์ศรี

๔๗. เป็นกุลบุตรควรรักศักดิ์ศรี

กุลชาโต กุลปุตฺโต, กุลวํสสุรกฺขิโต;

อตฺตนา ทุกฺขปตฺโตปิ, หีนกมฺมํ น การเยฯ

“กุลบุตร ผู้เกิดในตระกูล,

ผู้อันตระกูลวงศ์รักษาดีแล้ว,

แม้ประสบทุกข์ด้วยตนเอง,

ก็ไม่ควรทำกรรมที่ต่ำทราม.“

(โลกนีติ หมวดคนดี คาถาที่ ๔๗, ธัมมนีติ ๒๓๘, กวิทัปปณีติ ๑๘๒)

..

ศัพท์น่ารู้ :

กุลชาโต (ผู้เกิดในตระกูล) กุล+ชาต > กุลชาต+สิ, วิ. กุเล ชาโต กุลชาโต (ผู้เกิดในตระกูล ชื่อว่า กุลชาต) สัตตมีตัป.

กุลปุตฺโต (กุลบุตร, บุตรแห่งตระกูล) กุล+ปุตฺต > กุลปุตฺต+สิ, วิ. กุลสฺส ปุตฺโต กุลปุตฺโต (บุตรแห่งตระกูล ชื่อว่า กุลปุตฺต) ฉัฏฐีตัป.

กุลวํสสุรกฺขิโต ( ผู้อันวงศ์ตระกูลรักษาแล้วด้วยดี, ผู้ถูกสกุลวงศ์รักษาด้วยดี) กุล+วํส+รกฺขิต > กุลวํสสุรกฺขิต+สิ  วิ. กุลสฺส วํโส = กุลวํโส (วงศ์แห่งตระกูล ชือว่า กุลวํส) ฉัฏฐี ตัปปุ. วิ. กุลวํโส สุรกฺขิโต เยน โสยํ = กุลวํสสุรกฺขิโต (ผู้ชื่อว่า กุลวํสสุรกฺขิต คือผู้อันวงศ์แห่งตระกูลรักษาแล้วด้วยดี) ตติยาพหุพพีหิสมาส. 

อตฺตนา (ด้วยตน) อตฺต+นา 

ทุกฺขปฺปตฺโตปิ: ตัดบทเป็น ทุกฺขปฺปตฺโต+อปิ (แม้ถึงความทุกข์, แม้ประสบทุกข์) ทุกฺข+ปตฺต > ทุกฺขปฺปตฺต+สิ, ส่วน อปิ (แม้) เป็นอุปสัค 

หีนกมฺมํ (ซึ่งกรรมอันเลว, กรรมชั่ว) หีน (ต่ำ, เลว, ทราม) +กมฺมํ (การกระทำ,​ กรรม) > หีนกมฺม+อํ 

น (ไม่, หามิได้) นิบาต

การเย (ให้ทำ) √กร+ณย+เอยฺย, ตนาทิ. เหตุกัตตุ. วิธีทำตัวรูป: ลง ณย ปัจจัย ด้วยสูตรว่า – ธาตูหิ เณณยณาเปณาปยา การิตานิ เหตฺวตฺเถ. (ร. ๕๔๐) = กร+ณย+เอยฺย, ลบ ณ - การิตานํ โณ โลปํ (รู.๕๒๖) = กร+ย+เอยฺย, วุทธิ อ เป็น อา – อสํโยคนฺตสฺส วุทฺธิ การิเต (รู. ๕๒๗) = การ+ย+เอยฺย, แปลง เอยฺย เป็น เอ ได้บ้าง ด้วยมหาสูตรว่า – กฺวจิ ธาตุ ฯ. (รู. ๔๘๘) = การ+ย+เอ,  แยก ลบ รวมสำเร็จรูปเป็น = การเย (พึงให้ทำ), แต่ในนี้ขอแปลเป็นกัตตุวาจก.

..