๕๐.ร่มเงาแห่งความสุข

๕๐. ร่มเงาแห่งความสุข

สุขา รุกฺขสฺส ฉายาว, ตโต ญาติมาตาปิตุ,

ตโต อาจริโย รญฺโญ, ตโต พุทฺธสฺสเนกธาฯ

“ร่มเงาแห่งต้นไม้ เป็นสุขนั่นเทียว,

ร่มเงาแห่งญาติ แห่งมารดาแลบิดาเป็นสุขกว่านั้น

ร่มเงาแห่งอาจารย์ แห่งพระราชา เป็นสุขกว่านั้น

ร่มเงาแห่งพระพุทธเจ้าเป็นสุขกว่านั้นมากมาย.”

(โลกนีติ หมวดคนดี คาถาที่ ๕๐, ธัมมนีติ ๑๑, กวิทัปปณีติ ๑๘๔)

..

ศัพท์น่ารู้ :

สุขา (เป็นความสุข, เหตุให้เกิดสุข, ความสบาย) สุขา+สิ, สุขา เป็นวิกติกัตตาของ ฉายา

รุกฺขสฺส (แห่งต้นไม้) รุกฺข+ส 

ฉายาว ตัดบทเป็น ฉายา+เอว (ร่มน้่นเทียว), ฉายา (ร่ม, เงา, ฉายา) อิต., เอว (นั่นเทียว, เชียว, เท่านั้น) นิบาต

ตโต ทั้ง ๓ ศัพท์แปลว่า กว่านั้น, แต่นั้น. ตโต มาจาก ต+โต ปัจจัยลงในอรรถปัญจมีวิภัตติ ลงหลังสุทธนาม และสัพพนามก็ได้ ด้วยสูตรว่า กฺวจิ โต ปญฺจมฺยตฺเถ. (รู. ๒๖๐)

ญาติมาตาปิตุ: (ญาติ, มารดา, บิดา) ญาติมาตาปิตุ+ส แปลงที่สุดเป็น อุ และลบ ส วิภัตติ ได้บ้าง ด้วยสูตรว่า อุ สสฺมึ สโลโป จ. (รู ๑๖๒)

อาจริโย (อาจารย์) อาจริย+สิ ในกวิทัปปณนึติ เป็น อาเจรสฺส ถือว่าเป็นวิภัตติที่เหมาะสม.

รญฺโญ: (แห่งพระราชา) ราช+ส แปลง ราช กับ ส เป็น รญฺโญ § ราชสฺส รญฺโญ-ราชิโน เส. (รู ๑๑๘)

พุทฺธสฺสเนกธา ตัดบทเป็น พุทฺธสฺส (แห่งพระพุทธเจ้า)+อเนกธา (ไม่ใช่อย่างเดียว, หลายอย่าง, เป็นอเนกประการ), ส่วนในธัมมนีติ บาทคาถานี้ เป็น ตโต ชินสฺส สาสนํ. แปลว่า คำสอนของพระชินเจ้า (พระพุทธเจ้า) เป็นสุขยิ่งกว่านั้นทั้งหมด.

ลองนำคำในคาถามาเรียงทีละประโยค น่าจะได้ดังนี้

สุขา รุกฺขสฺส ฉายาว,  (ร่มเงาแห่งต้นไม้ เป็นสุขเทียว)

ตโต ญาตีนํ ฉายา สุขา, (ร่มเงาแห่งญาติทั้งหลาย เป็นสุขกว่านั้น)

ตโต มาตาปิตูนํ ฉายา สุขา, (ร่มเงาแห่งมารดาและบิดา เป็นสุขกว่านั้น)

ตโต อาจารยสฺส ฉายา สุขา, (ร่มเงาแห่งครูอาจารย์ เป็นสุขกว่านั้น)

ตโต รญฺโญ ฉายา สุขา, (ร่มเงาแห่งพระราชา เป็นสุขกว่านั้น)

ตโต พุทฺธสฺส ฉายา อเนกธา สุขา. (ร่มเงาแห่งพระพุทธเจ้า เป็นสุขมเป็นอเนกกว่านั้น)

..