๖๐.วิธีเอาชนะใจคน

๖๐. วิธีเอาชนะใจคน

อุตฺตมตฺตนิวาเตน, สูรํ เภเทน นิชฺชเย;

นีจํ อปฺปกทาเนน, วีริเยน สมํ ชเยฯ

“พึงชนะคนสูงกว่าด้วยการถ่อมตน,

พึงชนะนักเลงด้วยให้แตกกัน,

พึงชนะคนต่ำกว่าด้วยให้สินน้ำใจ,

พึงชนะคนเสมอกันด้วยความเพียร.“

(โลกนีติ หมวดคนดี คาถาที่ ๖๐, มหารหนีติ ๑๔๙, กวิทัปปณีติ ๑๙๓)

..

ศัพท์น่ารู้ :

อุตฺตมตฺตนิวาเตน ตัดบทเป็น อุตฺตมํ+อตฺตนิวาเตน, อุตฺตมํ (ผู้สูงสุด, ผู้อุดม, ) อุตฺตม+อํ, อตฺตนิวาเตน (ด้วยการถ่อมตน) อตฺต+นิวาต > อตฺตนิวาต+นา

สูรํ (คนกล้า, นักเลง) สูร+อํ

เภเทน (ด้วยทำลาย, ทำให้แตก) เภท+นา

นิชฺชเย (พึงชนะ) นิ+√ชิ+อ+เอยฺย ภูวาทิ. กัตตุ. บาทคาถานี้ค่อนข้างแปลยากครับ  ถ้าแปลตรง ๆ อาจจะผิดสภาวธรรมที่ควรเป็น ส่วนในคัมภีร์กวิทัปปณนีติ มีข้อความค่อนข้างน่าจะถูกต้องคือ „กกฺขฬํ มุทุนา ชเย“. แปลว่า พึงชนะคนกระด้าง ด้วยความอ่อนโยน.

นีจํ (คนต่ำ, ต่ำต้อย) นีจ+อํ 

อปฺปกทาเนน (ด้วยการให้ของเล็กน้อย, ตามมีตามได้, ของฝาก, ของที่ระลึก) อปฺปก+ทาน > อปฺปกทาน+นา

วีริเยน, วิริเยน (ด้วยความเพียร, ความพยายาม) วีริย+นา 

สมํ: (ผู้เสมอ, คนเสมอกับตน) สม+อํ 

ชเย (ชนะ) √ชิ+อ+เอยฺย ภูวาทิ. กัตตุ. พฤทธิ์ อิ เป็น เอ (อญฺเญสุ จ. รู ๔๓๔) = ชฺ เอ+อ+เอยฺย, แปลง เอ เป็น อย (เอ อย. รู ๔๙๑) = ชฺ อย+อ+เอยฺย, แปลง เอยฺย เป็น เอ (กฺวจิ ธาตุ ฯ. รู ๔๘๘) แยก ลบ รวม สำเร็จรูป = ชเย. ถ้าเป็นหมวดกีธาตุ (กิยาทิ.) ก็จะมีรูปเป็น ชินาติ, ชเน เป็นต้น.

ส่วนในกวิทัปปณนีติ คาถา ๑๙๓ มีข้อความต่างกันบ้าง ดังนี้.

อุตฺตมตฺตนิวาเตน, กกฺขฬํ มุทุนา ชเย;

นีจํ อปฺปกทาเนน, วายาเมน สมํ ชเยฯ

พึงชนะคนสูงกว่าด้วยการถ่อมตน,

พึงชนะกระด้างด้วยความอ่อนโยน,

พึงชนะคนต่ำกว่าด้วยให้สินน้ำใจ,

พึงชนะคนเสมอกันด้วยความพยายาม.“

..