๖๑.ยาพิษที่ยิ่งกว่ายาพิษ

 

๖๑. ยาพิษที่ยิ่งกว่ายาพิษ

น วิสํ วิสมิจฺจาหุ, ธนํ สงฺฆสฺส อุจฺจเต;

วิสํ เอกํว หนติ, สพฺพํ สงฺฆสฺส สนฺตกํฯ

“เหล่าผู้รู้ ไม่เรียกยาพิษว่า เป็นพิษ,

แต่เรียกทรัพย์ของสงฆ์ว่า เป็นพิษ,

ยาพิษฆ่าคนตายได้เพียงชาติเดียว,

แต่ทรัพย์ของสงฆ์ ฆ่าคนได้ทุกชาติ.“

(โลกนีติ หมวดคนดี คาถาที่ ๖๑, กวิทัปปณีติ ๑๙๔)

..

ศัพท์น่ารู้ :

น: (ไม่, หามิได้) เป็นนิบาต

วิสํ: (ยาพิษ, พิษ) วิส+อํ 

วิสมิจฺจาห: ตัดบทเป็น วิสํ+อิติ+อาห (กล่าวว่ายาพิษ) วิสํ (ยาพิษ, สิ่งเป็นพิษ) วิส+สิ, อิติ (ว่า, คือ) เป็นนิบาต, อาห (ย่อมกล่าว, กล่าวแล้ว) √พฺรู+อ+อนฺติ ภูวาทิ.​ กัตตุ. (มาจาก: √พฺรู-วิยตฺติยํ วาจายํ ในความกล่าวชัดถ้อยคำ + อ ปัจจัย หมวดภูธาตุ + อนฺติ ปัจจัย, หมวดวัตตมานา., ปรัสสบท, ปฐมบุรุษ, พหูพจน์), 

ให้ลบ อ ปัจจัย ด้วยสูตรว่า – โลปญฺเจตฺตมกาโร. (รู ๔๘๗), ให้แปลง ติ, อนฺติ เป็น อ, อุ และแปลง พฺรู เป็น อาห ด้วยมหาสูตรว่า – กฺวจิ ธาตุ ฯ (รู ๔๘๘)

ตัวอย่างการแจกกิริยาปทมาลา

โส พฺรวีติ, พฺรูติ, อาห (เขา ย่อมกล่าว), เต พฺรุวนฺติ, อาหุ (พวกเขา ย่อมกล่าว), ตฺวํ พฺรูสิ (ท่าน ย่อมกล่าว), ตุมฺเห พฺรูถ พวกท่าน ย่อมกล่าว), อหํ พฺรูมิ (เรา ย่อมกล่าว), มยํ พฺรูม (พวกเรา ย่อมกล่าว) เป็นต้น

ธนํ: (ซึ่งงทรัพย์) ธน+สิ 

สงฺฆสฺส: (ของสงฆ์) สงฺฆ+ส 

อุจฺจเต: (ย่อมเรียก, กล่าว) √วจ+ย+เต ภูวาทิ. กัมม., แปลง ว เป็น อุ ด้วยสูตรว่า วจวสวหาทีนมุกาโร วสฺส เย. (รู ๔๗๘) = อุจฺ+ย+เต, แปลง จฺย เป็น จ ด้วยสูตรว่า ตสฺส จวคฺคยการวการตฺตํ สธาตฺวนฺตสฺส. (รู ๔๔๗) =  อุ จ+เต, ซ้อน จฺ (สทิสเทฺวภาวะ) ด้วยสูตรว่า ปร เทฺวภาโว ฐาเน. (รู ๔๐) = อุจฺจ+เต รวมเป็น อุจฺจเต แปลว่า อันเขาย่อมกล่าว.

วิสํ: (ยาพิษ, พิษ) วิส+สิ 

เอกํว: ตัดบทเป็น เอกํ+เอว (...หนึ่งนั่นเทียว, เพียง...ครั้งหนึ่ง) เอกํ (ซึ่ง...หนึ่ง, เดียว) เอก+อํ สัพพนาม, เอว (นั่นเทียว, เท่านั้น) เป็นนิบาต 

หนติ: (ย่อมฆ่า, กำจัด, ผลาญ, เบียดเบียน, รังครวญ) √หน+อ+ติ ภูวาทิ. กัตตุ.

สพฺพํ: (ทั้งปวง, ทั้งหมด, สิ้นเชิง) สพฺพ+อํ

สงฺฆสฺส: (ของสงฆ์) สงฺฆ+ส 

สนฺตกํ (ของมีอยู่​, ทรัพย์) สนฺตก+สิ

..