๖๒.ตำราดูม้าโคคน

 ๖๒. ตำราดูม้าโคคน

ชวเน ภทฺรํ ชานนฺติ, พลิพทฺทญฺจ วาเหน;

ทุเหน เธนุํ ชานนฺติ, ภาสมาเนน ปณฺฑิตํฯ

“จะรู้ม้าดี เพราะความเร็ว,

จะรู้โคมีกำลัง ด้วยการบรรทุก,

จะรู้จักแม่โคนมดี ด้วยการรีดถัน,

ส่วนนักปราชญ์ ย่อมรู้ได้ด้วยคารม.“

(โลกนีติ หมวดคนดี คาถาที่ ๖๒, ธัมมนีติ ๒๕๔, กวิทัปปณีติ ๑๖๑)

..

ศัพท์น่ารู้ :

ชวเนน (ในเพราะความเร็ว, ด่วน, คล่อง, ว่องไว, เชาว์) ชว+สฺมึ, บางคัมภีร์ เป็น ชเวน.

ภทฺรํ (เจริญ, ดี, สง่างาม) ภทฺร+อํ ในที่นี้เป็นวิเสสนะ (คำขยาย) ของ ตุรงฺคํ หรือ อสฺสํ ที่แปลว่า ม้า, ในกวิทัปปณนีติ เป็น อสฺสํ (ซึ่งม้า), หรือว่า อาจเป็นชื่อม้าพันธุ์หนึ่ง.

ชานนฺติ (ย่อมรู้, ทราบ, เข้าใจ) √ญา+นา+อนฺติ, กิยาทิ. กัตตุ. แปลง ญา เป็น ชา.

วาเหน (ผู้นำไป, เกวียน) วาห+นา

จ (ด้วย, และ) นิบาตรวมรวมบท

พลิพทฺธํ (ซึ่งโคตัวมีกำลัง, โคพลิพัทธ์) พล+พทฺธ > พลพทฺธ+อํ, วิ. พลํ วทฺธยตีติ พลิวทฺโธ (โคหนุ่ม ชื่อว่า พลิพทฺธ เพราะอรรถว่า ยังกำลังให้เจริญ, = โคมีกำลัง)

ทุเหน (ด้วยการรีดนม) ทุห+นา

เธนุํ (ซึ่งแม่โค, ซึงโคแม่ลูกอ่อน) เธนุ+อํ,  วิ. ธยติ ปิวติ อิโต ขีรํ โปตโกติ เธนุ 

(แม่โค ชื่อว่า เธนุ เพราะอรรถว่า เป็นแดนดื่มน้ำนมของลูกโค, = แม่โคนม).

ภาสมาเนน (ด้วยการกล่าว, -เจรจา, = คารม) ภาสมาน+นา

ปณฺฑิตํ (ซึ่งบัณฑิต, ผู้ปัญญา, นักปราชญ์) ปณฺฑิต+อํ

..