๖๓.ทรัพย์ของคนดีกับคนชั่วต่างกันอย่างไร?

๖๓. ทรัพย์ของคนดีกับคนชั่วต่างกันอย่างไร?

ธนมปฺปมฺปิ สาธูนํ, กูเป วาริว นิสฺสโย;

พหุํ อปิ อสาธูนํ, น จ วารีว อณฺณเวฯ

„ทรัพย์ของคนดี เหมือนน้ำในบ่อ

แม้จะน้อยก็ใช้สอยอาศัยได้,

ส่วนทรัพย์ของคนชั่วเหมือนน้ำในทะเล 

แม้มีมากมาย ก็ใช้สอยอาศัยไม่ได้เลย.“

(โลกนีติ หมวดคนดี คาถาที่ ๖๓, มหารหนีติ ๘๗, ธัมมนีติ ๓๔๕, กวิทัปปณีติ ๑๙๕)

..

ศัพท์น่ารู้ :

ธนมปฺปมฺปิ ตัดบทเป็น ธน+อปฺปํ+อปิ, ธน (ทรัพย์) + อปฺปํ (น้อย, นิดหน่อย) , อปิ (แม้, ถึงแม้) เป็นอุปสัค 

สาธูนํ: (ของคนดี, สาธุชน ท.) สาธุ+นํ, บาทคาถานี้ ในธัมมนีติ เป็น อปฺปมฺปิ สาธูนํ ธนํ. ในมหารหนีติ เป็น ทพฺพมปฺปํปิ สาธูนํ. ส่วนกวิทัปปณนีติเหมือนกันกับโลกนีติ.

กูเป: (ในบ่อน้ำ, หลุมลึก) กูป+สฺมึ 

วาริว: ตัดบทเป็น วาริ+อิว (เหมือนน้ำ),  วาริ (น้ำ, วารี) วาริ+สิ, ศัพท์ว่า วาริ มาจาก วร ธาตุ -นิเสเธ ในอรรถว่าห้าม กั้น ปฏเสธ +ณิ ปัจจัย (วร-นิเสเธ+ณิ)

วิเคราะห์ว่า:  วารยติ นินฺโนนตนฺติ วาริ,  วารยติ ปิปาสนฺติ วา วาริ.

(แปลว่า: นำ้ ชื่อว่า วาริ  เพราะอรรถว่า (ไหล) ไปสู่ที่ลุ่มและที่ดอน , 

อีกอย่างหนึ่ง นำ้ ชื่อว่า วาริ เพราะอรรถว่า ห้ามความ(หิว) กระหายได้) 

(จาก อภิธาน. ฏีกา). ส่วน อิว แปลว่า ดุจ, เหมือน, ราวกะ เป็นนิบาตบอกอุปมา 

นิสฺสโย: (ที่อาศัย, เครืองอาศัย, นิสสัย) นิสฺสย+สิ

พหุํอปิ: (แม้มาก) ตัดบทเป็น  พหุํ (มาก, เยอะ) + อปิ (แม้, ถึงแม้) เป็นอุปสัค บางแห่งเขียนแยกกันก็มี ในที่นี้จัดเป็นปกติสนธิก็พอได้ เพื่อรักษาฉันท์ 

อสาธูนํ: (ของพาล, อสาธุชน ท.)  น+สาธุ > อสาธุ+นํ

น: (ไม่, หามิได้) เป็นนิบาตบอกปฏิเสธ 

จ: (ด้วย, และ, ส่วน) เป็นนิบาต 

วารีว: (ดุจน้ำ, เหมือนน้ำ) ตัดบทเป็น วาริ+อิว 

อณฺณเว: (ในอรรณพ, ในทะเล) อณฺณว+สฺมึ

..