๖๔.ทรัพย์ของสัตบุรุษ

๖๔. ทรัพย์ของสัตบุรุษ

นชฺโช ปิวนฺติ โน อาปํ, รุกฺขา ขาทนฺติ โน ผลํ;

วสฺสนฺติ กฺวจิ โน เมฆา, ปรตฺถาย สตํ ธนํฯ

„แม่น้ำ ย่อมไม่ดื่มกินนำ้เสียเอง,

ต้นไม้ ไม่เคี้ยวกินผลไม้เสียเอง;

เมฆฝน จะตกเฉพาะหย่อม หามิได้,

ทรัพย์ของสัตบุรุษทั้งหลาย ก็เช่นนั้น 

ย่อมมีไว้ เพื่อประโยชน์แก่ผู้อื่น.“

(โลกนีติ หมวดคนดี คาถาที่ ๖๔, มหารหนีติ ๓๑, ธัมมนีติ ๑๔๒, กวิทัปปณีติ ๕๕)

..

ศัพท์น่ารู้ :

นชฺโช (แม่นำ้, นที ท.) นที+โย, แปลง โย เป็น โอ ด้วย ตุ ศัพท์ในสูตรว่า ตโต โยนโม ตุ. (รู ๑๖๐) = นที+โอ, แปลง อี เป็น ย ด้วยสูตรว่า ปสญฺญสฺส จ. (รู ๑๘๕) = นทฺย+โอ, แปลง ทฺย เป็น ช ด้วยสูตรว่า ยวตํ ตลนทการานํ พฺยญฺชนานิ จลญชการตฺตํ. (รู ๔๑) = น ช+โอ, ซ้อน ชฺ ด้วยสูตรว่า ปร เทฺวภาโว ฐาเน. (รู ๔๐) = นชฺช+โอ, ประกอบสำเร็จรูปเป็น นชฺโช (แม่น้ำทั้งหลาย)

ปิวนฺติ (ดื่ม) √ปา-ปาเน+อ+อนฺติ  เขียนให้สั้นว่า √ปา+อ+อนฺติ ภูวาทิ. กัตตุ. แปลง ปา เป็น ปิว ได้บ้าง ด้วยสูตรว่า ปา ปิโพ. (รู ๔๙๔), แปลง พ เป็น ว ได้บ้าง ด้วยสูตรว่า กฺวจิ ธาตุ ฯ . (รู ๔๘๘)

โน (ไม่, หามิได้) เป็นนิบาตบอกปฏิเสธ 

อาปํ (น้ำ) อาป+อํ

รุกฺขา (ต้นไม้) รุกฺข+สิ

ขาทนฺติ (เคี้ยวกิน, ขบเคี้ยว) √ขาท-ภกฺขเน+อ+อนฺติ เขียนให้สั้นว่า √ขาท+อ+อนฺติ ภูวาทิ.​ กัตตุ. 

ผลํ (ผลไม้) ผล+อํ

วสฺสนฺติ (ย่อมตก, ฝนตก) √วสฺส+อ+อนฺติ ภูวาทิ. กัตตุ.

กฺวจิปิ (บ้าง, บางที่) นิบาต

เมฆา (เมฆ ท.) เมฆ+โย

ปรตฺถาย (เพื่อประโยชน์แก่ผู้อื่น) ปร+อตฺถ > ปรตฺถ+ส, หลัง อการันต์ให้แปลง ส จตุตถีวิภัตติเอกวจนะ เป็น อาย ได้บ้าง ด้วยสูตรว่า อาย จตุตฺเถกวจนสฺส ตุ.  

สตํ (ของสัตบุรุษ ท.) สนฺต+นํ

ธนํ (ทรัพย์, สมบัติ) ธน+สิ

ส่วนในกวิทัปปณนีติ คาถาที่ ๕๕ มีข้อความต่างกันนิดหน่อย ดังนี้. 

อมฺพุํ ปิวนฺติ โน นชฺโช, รุกฺโข ขาทติ โน ผลํ;

เมโฆ กฺวจิปิ โน สสฺสํ, ปรตฺถาย สตํ ธนํฯ

„แม่น้ำย่อมไม่ดื่มกินนำ้เสียเอง,

ต้นไม้ย่อมไม่เคี้ยวกินผลไม้เสียเอง;

เมฆฝนย่อมไม่เคี้ยวกินข้าวกล้าเสียเอง,

ทรัพย์ของสัตบุรุษทั้งหลายก็เช่นกัน

ย่อมมีไว้ เพื่อประโยชน์แก่ผู้อื่น.“

..