๖๖.โภคทรัพย์ฤาจักมีด้วยการคิด

๖๖. โภคทรัพย์ฤาจักมีด้วยการคิด

อจินฺติตมฺปิ ภวติ, จินฺติตมฺปิ วินสฺสติ;

น หิ จินฺตามยา โภคา, อิตฺถิยา ปุริสสฺส วาฯ

“สิ่งที่ไม่ได้คิดไว้ ย่อมมีได้บ้าง

สิ่งที่คิดไว้ ย่อมพินาศไปบ้าง

โภคะทั้งหลายของสตรี หรือบุรุษ 

จะสำเร็จได้ด้วยความคิดนึกไม่มีเลย.“

(โลกนีติ หมวดคนดี คาถาที่ ๖๖, กวิทัปปณีติ ๑๙๖, ขุ. ชา. ๒๗/๑๘๕๙ สรภชาดก, ๒๘/๔๕๐ มหาชนกชาดก)

..

ศัพท์น่ารู้ :

อจินฺติตมฺปิ ตัดบทเป็น อจินฺติตํ+อปิ (แม้ที่ไม่ได้คิดแล้ว, ไม่ได้นึกไว้, ที่มิได้ตั้งใจไว้) น+จินฺติต > อจินฺติต+อํ, ส่วน อปิ ศัพท์เป็นอุปสัคบท เป็นอุปสัคศัพท์เดียวที่ลงหลังศัพท์อื่น ส่วนอุปสัค ๑๙ ตัว ที่เหลือใช้ลงหน้าอื่นทั้งนั้น บางท่านว่าจัดเป็นนิบาตบทก็มี.

ภวติ (ย่อมมี, ย่อมเป็น) √ภู+อ+ติ ภูวาทิ. กัตตุ. วุทธิ อู เป็น โอ ด้วยสูตรว่า อญฺเญสุ จ. (รู ๔๓๔), แปลง โอ เป็น อว ด้วยสูตรว่า โอ อว สเร. (รู ๔๓๕)

จินฺติตมฺปิ ตัทบทเป็น จินฺติตํ+อปิ (แม้ที่คิดไว้แล้ว, ที่นึกเอาไว้, ที่ตั้งใจเอาไว้) จินฺติต+อํ, อปิ ศัพท์เป็นอุปสัค 

วินสฺสติ (ย่อมพินาศไป, พังสลาย, ไม่สมดั่งใจ) วิ+√นส-นาเส+ย+ติ ทิวาทิ. กัตตุ. เอา ย ปัจจัยกับที่สุดธาตุ เป็นปุพพรูป ด้วยสูตรว่า ตถา กตฺตริ จ. (รู ๕๑๑)

น (ไม่, หามิได้) เป็นนิบาต 

หิ (จริงอยู่, แท้จริง, เพราะ, ความจริงมีอยู่ว่า)  เป็นนิบาต 

จินฺตามยา (ที่สำเร็จด้วยการคิด) จินฺตา+มย ปัจจัยในสังสัฏฐาทิตัทธิต > จินฺตามย+โย 

โภคา (ทรัพย์, สมบัติ, โภคะ ท.) โภค+โย

อิตฺถิยา (แก่/ของหญิง, สตรี) อิตฺถี+ส 

ปุริสสฺส (แก่/ของชาย, บุรุษ) ปุริส+ส 

วา (หรือ, ก็ตาม) เป็นนิบาต

..