๖๘.คนพาลเหมือนหม้อน้ำพร่อง

 

๓. พาลกัณฑ์-หมวดคนพาล

๖๘. คนพาลเหมือนหม้อน้ำพร่อง

อติปฺปิโย น กาตพฺโพ,  ขโล โกตูหลํ กโร;

สิรสา วหฺยมาโนปิ, อฑฺฒปูโร ฆโฏ ยถาฯ

„คนพาลชอบสร้างความวุ่นวาย

จึงไม่ควรทำให้เป็นสุดที่รัก,

เหมือนหม้อน้ำที่พร่องทั้งกึ่ง

แม้เอาหัวเทินไป ก็ยังกระฉอกได้.“

(โลกนีติ หมวดคนพาล คาถาที่ ๖๘, กวิทัปปณนีติ ๒๐๘)

..

ศัพท์น่ารู้ :

อติปฺปิโย (ที่รักยิ่ง, ยอดรัก, รักอย่างยิ่ง, สุดที่รัก) อติ (ยิ่ง, เกิน, ล่วง)+ปิย (ความรัก, ที่รัก) > อติปฺปิย+สิ, ในกวิทัปปณีติ เป็น อติปิโย.

น (ไม่, หามิได้) นิบาตบอกปฏิเสธ 

กาตพฺโพ (อันเขาควรทำ, พึงถูกกระทำ) กาตพฺพ+สิ 

ขโล (คนพาล, คนชั่ว) ขล+สิ ในพจนานุกรมบาลี-ไทย ท่านแปลว่า ลานข้าว, ตะกอน, ผงละเอียด, ความชั่ว. ในสัททนีติ ธาตุมาลา ท่านว่ามาจาก ขล-จลเน ในความหวั่นไหว กิริยาศัพท์ ขลติ, นามศัพท์เป็น ขโล. ให้ความหมายว่า ขโลติ ทุชฺชโน อสาธุ อสปฺปุริโส ปาปชโนฯ แปลว่า คำว่า ขล ได้แก่ ทุรชน, คนไม่ดี, อสัตบุรุษ, คนชั่ว.

โกตุหลํ (เอะอะ, โวยวาย, อึกทึก, ครึกโครม, วุ่นวาย) โกตุหล+อํ 

กโร (ผู้กระทำ) กร+อ  ปัจจัย, อันที่จริง ควรเป็นสมาสว่า โกตุหลํกโร (ผู้กระทำความโกลาหล) ก็น่าจะได้.

สิรสา (ด้วยศีรษะ) สิร+นา แปลง นา เป็น อา หลังมโนคณาทิศัพท์ ด้วยสูตรว่า มโนคณาทิโต สฺมึนานมิอา. (รู ๙๕) = สิร+อา, ลง ส อาคมด้วยสูตรว่า ส สเร วาคโม. (รู ๙๖) = สิร+ส+อา แยกลบรวมสำเร็จรูปเป็น สิรสา.

วหฺยมาโนปิ: (แม้ถูกนำไปอยู่) วหฺยมาโน+อปิ, อันทีจริง ศัพท์นี้หาไม่เจอในคัมภีร์ต่าง คงมีแต่ วหมาโน, วุยฺหมาโน ซึ่งพบในปทรูปสิทธิ. ส่วนในกวิทัปปณนีติ เป็น วหมาโนปิ. 

อฑฺฒปูโร: (ที่เต็มครึ่งหนึ่ง, เต็มกึ่งหนึ่ง, พร่อง) อฑฺฒ (กึ่งหนึ่ง)+ปูร (เต็ม) > อฑฺฒปูร+สิ 

ฆโฎ: (หม้อ, ไห) ฆฏ+สิ 

ยถา: (เหมือน, ดุจ) เป็นนิบาตบอกการเปรียบเทียบ

..