๙๐. หลีกให้ไกลดีกว่า

๙๐. หลีกให้ไกลดีกว่า

สิงฺคึ ปญฺญาส หตฺเถน, วชฺเช สเตน วาชินํ;

หตฺถึ ทนฺตึ สหสฺเสน, เทสจาเคน ทุชฺชนํฯ

“หลีกสัตว์มีเขาให้ห่าง ๕๐ ศอก, 

หลีกม้าวอกให้ไกล ๑๐๐ ศอก,

หลีกช้างมีงาให้ไกล ๑๐๐๐ ศอก, 

หลีกคนพาลด้วยการย้ายถิ่นฐาน.“

(โลกนีติ หมวดมิตร คาถาที่ ๙๐, มหารหนีติ ๗๕, ธัมมนีติ ๒๑๖, จาณักยนีติ ๒๘)

..

ศัพท์น่ารู้ :

คาถานี้ แบ่งเป็น ๔ ประโยค เวลาโดยยกศัพท์หรือแปลโดยพยัญชนะ ต้องใส่ประธาน และกิริยา เข้ามาเอง เพื่อให้ได้ข้อความที่สมบูรณ์ ตัวอย่างเช่น..

๑.) สิงฺคึ ปญฺญาส หตฺเถนฯ

(ปุคฺคโล) อ. บุคคล วชฺเชยฺย พึงเว้น สิงฺคึ ซึ่งสัตว์มีเขา  หตฺเถน ด้วยศอก ปญฺญาส ๕๐.

แปลความว่า : บุคคลควรเว้นสัตว์มีเขา ห่าง ๕๐ ศอก

๒.) วชฺเช สเตน วาชินํฯ

(ปุคฺคโล) อ. บุคคล วชฺเช พึงเว้น วาชินํ ซึ่งม้า  หตฺเถน ด้วยศอก สเตน ๑๐๐.

แปลความว่า : บุคคลควรเว้นม้า ห่าง ๑๐๐ ศอก.

๓.) หตฺถึ ทนฺตึ สหสฺเสนฯ

(ปุคฺคโล) อ. บุคคล วชฺเชยฺย พึงเว้น หตฺถึ ซึ่งช้าง ทนฺตึ มีงา  หตฺเถน ด้วยศอก สหสฺเสน ๑๐๐๐.

แปลความว่า : บุคคลควรเว้นช้างมีงา ห่าง ๑๐๐๐ ศอก.

 ๑๐๐๐,

๔.) เทสจาเคน ทุชฺชนํฯ

(ปุคฺคโล) อ. บุคคล วชฺเชยฺย พึงเว้น ทุชฺชนํ ซึ่งคนพาล  เทสจาเคน ด้วยการสละซึ่งประประเทศ.

แปลความว่า : บุคคลควรเว้นคนชั่ว ด้วยการทิ้งถิ่นฐาน.

.

สิงฺคึ (สัตว์มีเขา) สิงฺคี+อํ, สิงฺค แปลว่า เขาสัตว์, สิงฺคี หมายถึง สัตว์มีเขา, สิงฺค+อี ปัจจัยในตทัสสัตถิตัทธิต วิ. สิงฺโค อสฺส อตฺถีติ สิงฺคี.

ปญฺญาส (๕๐) 

หตฺเถน (ด้วยศอก) 

สเตน (ร้อย, ๑๐๐ ศอก) สต+นา

วชฺเช (เว้น, หลีก, สละ) วชฺช√จช+อ+เอยฺย ภูวาทิ. กัตตุ. ในธัมมนีติ เป็น จเช (สละ) 

วาชินํ (ม้า) วาชี+นํ, บางคัมภีร์ เป็น วาหนํ (พาหนะ, ม้า)

หตฺถี (ผู้มีมือ, สัตว์มีงวง, ช้าง) หตฺถี+อํ

ทนฺตึ (ผู้มีฟัน, สัตว์มีงา, ช้าง) ทนฺตี+อํ 

สหสฺเสน (พัน, ๑๐๐๐ ศอก) สหสฺส+นา

เทสจาเคน (ด้วยการทิ้งประเทศ, ด้วยการสละถิ่นที่อยู่) เทส (ประเทศ, ที่อยู่) +จาค (สละ, บริจาค) > เทสจาค+นา

ทุชฺชนํ (ทุรชน,​ คนชั่ว, คนพาล) ทุชฺชน+อํ

..