๙๙. ควรยกย่องให้กำลังใจกัน

๙๙. ควรยกย่องให้กำลังใจกัน

ชิณฺณมนฺนํ ปสํเสยฺย, ทารญฺจ คตโยพฺพนํ;

รณา ปุนาคตา สูรํ, สสฺสญฺจ เคหมาคตํฯ

„ควรยกย่องมารดาผู้แก่ชรา 

ควรยกยอภริยาผู้เริ่มผ่านวัยสาว.

ควรยกย่องหหารกล้าผู้กลับจากสนามรบ

ควรชมเชยข้าวกล้าที่นำมาสู่เรือน.“

(โลกนีติ หมวดหญิง คาถาที่ ๙๙, ธัมมนีติ ๓๖๓, มหารหนีติ ๑๘๔, กวิทัปปณนีติ ๓๐๒, จาณักยนีติ ๗๙)

..

ศัพท์น่ารู้ : 

คาถานี้ แบ่งเป็น  ๔ ประโยค เวลาแปล ต้องใส่ประธาน มาให้เหมาะกับเนื้อความนั้น ๆ 

ซึ่งจะได้แปลพอเป็นตัวอย่างแก่นักศึกษาใหม่ ดังนี้.

๑.) ชิณฺณมนฺนํ ปสํเสยฺย,

(ปุตฺโต) อ. บุตร ปสํเสยฺย พึงยกย่อง อนฺนํ ซึ่งแม่ ชิณฺณํ ผู้แก่แล้ว.

หรือ ปุคฺคโล อ. บุคคล ปสํเสยฺย พึงชม อนฺนํ ซึ่งข้าว ชิณฺณํ ที่ย่อยแล้ว.

๒.) ทารญฺจ คตโยพฺพนํ;

สามี อ. สามี(ผัว) ปสํเสยฺย พึงยกย่อง ภริยํ ซึ่งภริยา คตโยพฺพนํ ผู้มีวัยสาวอันผ่านแล้ว จ ด้วย.

๓.) รณา ปุนาคตา สูรํ

(มหาชโน) อ. มหาชน ปสํเสยฺย พึงสรรเสริญ สูรํ  (โยธํ) ซึ่งนักรบกล้า ปุนาคตา แต่การกลับมาอีก รณา จากสงคราม.

๔.) สสฺสญฺจ เคหมาคตํ

(ปุคฺคโล) อ. บุคคล ปสํเสยฺย พึ่งยกย่อง สสฺสํ ซึ่งข้าวกล้า (ข้าวเปลือก) อาคตํ อันมาแล้ว เคหํ สู่เรือน จ ด้วย.

พึงทราบว่า ศัพท์ที่ท่านใช้แต่งเป็นคาถานั้น ต้องจำกัดพยางค์ จำกัดคำ ไม่ใช่เรื่องง่ายที่จะทำให้ใจชัดเจนและความสมบูรณ์เหมือนร้อยแก้วทั่วไป.

ชิณฺณมนฺนํ ตัดบทเป็น ชิณฺณํ+อนฺนํ. ชิณฺณํ (ชรา, แก่,​ ย่อย) มาจาก √ชร+ต > ชิณฺณ+อํ = ชิณฺณํ (ใช้กับคน แปลว่า แก่แล้ว, ใช้กับอาหาร แปลว่า ย่อยแล้ว) แปลง ต เป็น อิณฺณ และลบที่สุดธาตุ § ตราทีหิ อิณฺโณ. (รู ๖๑๖). ส่วน อนฺนํ (ซึ่งอาหาร, ซึงแม่, มารดา)  อนฺน+อํ = อนฺนํ แปลว่า อาหาร, ข้าวสุก (นป.) ถ้า อนฺนา (อิต.) แปลว่า แม่, มารดา.

ปสํเสยฺย (สรรเสริญ, ยกย่อง, ชมเชย) ป+√สํส+อ+เอยฺย ภูวาทิ. กัตตุ.

ทารญฺจ ตัดบทเป็น  ทารํ+จ (ซึ่งภรรยา, ภริยา) ทาร+อํ (ป.), จ ศัพท์เป็นนิบาต (ด้วย,​ และ).

คตโยพฺพนํ (ผู้มีความหนุ่มอันถึงแล้ว, ผ่านความหนุ่มสาวแล้ว, คนที่เริ่มแก่แล้ว) คต+โยพฺพน > คตโยพฺพน+อํ

รณา (สงคราม,​ เสียงร้อง,​ บาป) นป. รณ+สฺมา

ปุนาคตา ตัดบทเป็น ปุน+อาคตา (มาแล้วอีก, กลับมาอีก) อา+√คมุ+ต > อาคต+สฺมา

สูรํ (คนกล้า, ผู้กล้าหาญ, นักรบ) สูร+อํ 

สสฺสญฺจ = สสฺสํ+จ (ซี่งข้าวกล้าด้วย) ธน+อํ.

เคหมาคตํ ตัดบทเป็น  เคหํ+อาคตํ (ที่มาแล้วสู่เรือน) เคห+อํ = เคหํ, อาคต+อํ = อาคตํ

..