๑๑๑. ทางเสื่อมของคนแก่

๑๑๑. ทางเสื่อมของคนแก่

อติกฺกนฺตวโย โปโส, อาเนติ ติมฺพรุตฺถนึ*;

ตสฺสา อิสฺสา น สุปติ*, ตํ ปราภวโต มุขํฯ

„ชายแก่ได้หญิงรุ่นสาวมาเป็นภริยา 

ย่อมนอนไม่หลับ เพราะความ

หึงหวงหญิงรุ่นสาวนั้น 

ข้อนั้นเป็นทางของคนเสื่อม(อย่างหนึ่ง).“

(โลกนีติ หมวดหญิง คาถาที่ ๑๑๑, สุตตันตนีติ ๑๒, ขุ. สุ. ๒๕/๓๐๔)

..

ศัพท์น่ารู้ :

คาถานี้ แบ่งเป็น  ๓ ประโยค ขอแปลยกศัพท์ พอเป็นแนวทางแก่นักศึกษาใหม่ ดังนี้.

๑.) อติกฺกนฺตวโย โปโส, อาเนติ ติมฺพรุตฺถนึ.

โปโส อ. บุรุษ อติกฺกนฺตวโย ผู้มีวันอันกาลล่วงแล้ว อาเนติ ย่อมนำมา (นารึ) ซึ่งหญิง ติมฺพรุตฺถนึ ผู้มีนมดุจผลมะพลับ.

๒.) ตสฺสา อิสฺสา น สุปติ.

(โส โปโส) อ. บุรุษนั้น น สุปติ ย่อมนอนไม่หลับ อิสฺสา (= อิสฺสาย) เพราะความหึงหวง ตสฺสา (อิตฺถิยา) ซึ่งหญิงนั้น.

๓) ตํ ปราภวโต มุขํ.

ตํ (อสุปนํ) การนอนไม่หลับนั้น มุขํ เป็นทาง ปราภวโต ของคนกำลังเสื่อม (โหติ) ย่อมเป็น.

อติกฺกนฺตวโย (ผู้มีวัยอันล่วงแล้ว, คนแก่) อติกฺกนฺต+วย > อติกฺกนฺตวย+สิ, ในพระบาฬีเป็น อตีตโยพฺพโน แปลว่า ผู้มีความหนุ่มผ่านไปแล้ว.

โปโส (บุรุษ, ชาย, คน) โปส+สิ

อาเนติ (นำมา) อา+นี+อ+ติ ภูวาทิ. กัตตุ.

ติมฺพรุตฺถนึ (ผู้มีนมเท่าลูกมะพลับ, สาวรุ่น) ติมฺพรุ+ถน > ตมฺพรุตฺถน+อี > ตมฺพรุตฺถนี+อํ, * หมายเหตุ: เดิมในโลกนีติ เป็น ติมฺพรุตฺตนึ แก้เป็น ติมฺพรุตฺถนึ ตามที่มาในพระบาฬี.

ตสฺสา (นั้น) ตา+ส, = ตสฺสา อิตฺถิยา (หญิงนั้น),  ตา+ส เป็นสัพพนาม, แปลง ส เป็น สา ได้บ้าง ด้วยสูตรว่า  ฆปโต สฺมีสานํ สํสา. (รู ๒๐๔) ในเพราะ สา ให้รัสสะ ด้วยสูตรว่า โฆ รสฺสํ. (๒๐๕) ในเพราะ สา ให้ลง ส อาคม ด้วยสูตรว่า สํสาสฺเวกวจเนสุ จ. (รู ๒๐๖)

อิสฺสา (ความริษยา, ความหึงหวง) อิสฺสา+

น (ไม่, หามิได้) นิบาตบอกปฏิเสธ

สุปติ (นอน, หลับ) √สุป+อ+ติ ภูวาทิ. กัตตุ. * หมายเหตุ: เดิมเป็น อสทฺธาติ ได้แก้เป็น น สุปติ ตามที่ปรากฏในพระบาฬี. 

ตํ (นั้น) ต+สิ = ตํ อสุปนํ (การนอนไม่หลับนั้น)

ปราภวโต (แก่ผู้เสื่อมอยู่) ปรา+√ภู+อนฺต > ปราภวนฺต+ส 

มุขํ (ปาก, ประตู, ทาง) มุข+สิ.

อิตฺถิกณฺโฑ นิฎฺฐิโตฯ

จบหมวดว่าด้วยหญิง

..