๑๑๓. สถานที่ไม่น่าอยู่

๑๑๓. สถานที่ไม่น่าอยู่

ธนวา สุตวา ราชา, นที เวชฺโช จิเม ปญฺจ;

ยตฺถ เทเส น วิชฺชนฺติ, น ตตฺถ ทิวสํ วเสฯ

„สิ่งทั้ง ๕ เหล่านี้ คือ คนมีทรัพย์ ๑ 

นักปราชญ์ ๑ พระราชา ๑

แม่น้ำ ๑ และนายแพทย์ ๑

ย่อมไม่มี ในประเทศใด

ในประเทศนั้นไม่ควรอยู่สิ้นวันหนึ่ง.“

(โลกนีติ หมวดราชา คาถาที่ ๑๑๓, ธัมมนีติ-๘๑,, มหารหนีติ ๗๐, กวิทัปปณนีติ ๑๑๘, จาณักยนีติ ๓๖)

..

ศัพท์น่ารู้ :

ธนวา (ผู้มีทรัพย์) ธนวนฺตุ+สิ, วิ. ธนํ อสฺส อตฺถีติ ธนวา (ทรัพย์ของเขามีอยู่ เหตุนั้น เขา ชื่อว่า ธนวา) ตทัสสัตถิตัทธิต ลง วนฺตุ ปัจจัยด้วยสูตรว่า คุณาทิโต วนฺตุ. (รู ๔๐๒) แปลง นฺตุ กับ สิ เป็น อา ด้วยสูตรว่า อา สิมฺหิ. (รู ๙๘)

 สุตวา (ผู้มีการสดับ, นักปราชญ์) สุตวนฺตุ+สิ, (ในมหารหนีติเป็น คณโก, ในธัมมนีติเป็น โชติโย, ในจาณักยนีติ เป็น โสตฺถิโย)

ราชา (พระราชา, ผู้นำ) ราช+สิ 

นที (แม่น้ำ) นที+สิ 

เวชฺโช (หมอ, แพทย์) เวชฺช+สิ 

ตถา (เหมือนอย่างนั้น, เหมือนกัน) นิบาตบท

จิเม = จ+อิเม (ด้วย, และ + เหล่านี้) อิม+โย สัพพนาม

ปญฺจ (ห้า) ปญฺจ+โย แปลง โย เป็น อ ด้วยสูตรว่า ปญฺจาทีนมกาโร. (รู ๒๕๑)

ยตฺถ (ใด) ย+ถ, อสทิสเทฺวภาวะ ด้วยสูตรว่า วคฺเค โฆสาโฆสานํ ตติยปฐมา. (รู ๔๒) 

เทเส (เทสะ, ประเทศ) เทส+สฺมึ

น (ไม่, หามิได้) นิบาติบอกปฏิเสธ 

วิชฺชนฺติ (มีอยู่) √วิท+ย+อนฺติ, ทิวาทิ. กัตตุ.

ตตฺถ = ตสฺมึ เทเส (ในที่นั้น, ในประเทศนั้น) ต+ถ ปัจจัย

ทิวสํ (สิ้นวัน, ตลอดวัน) ทิวส+อํ 

วเส (พึงอยู่, อาศัย, พัก) √วส+อ+เอยฺย, ภูวาทิ. กัตตุ. แปลง เอยฺย เป็น เอ ได้บ้าง ด้วยมหาสูตรว่า กฺวจิ ธาตุ ฯ. (รู ๔๘๘)

..