๑๑๘. พลังแห่งชีวิต

๑๑๘. พลังแห่งชีวิต

ปกฺขีนํ พลมากาโส, มจฺฉานมุทกํ พลํ;

ทุพฺพลสฺส พลํ ราชา, กุมารานํ รุทํ พลํฯ

„หมู่ปักษา มีท้องฟ้า เป็นกำลัง,

ฝูงมัจฉา มีธารา เป็นกำลัง;

หมู่เสนาที่อ่อนล้า มีพระราชา เป็นกำลัง,

เหล่ากุมารา มีน้ำตา เป็นกำลัง.“

(โลกนีติ หมวดราชา คาถาที่ ๑๑๘, ธัมมนีติ ๑๕๒, กวิทัปปณนีติ ๒๕๗, จาณักยนีติ ๓๗)

..

ศัพท์น่ารู้ :

ปกฺขีนํ (สัตว์มีปีก ท. , นก, ปักษี, ปักษา) ปกฺขี+นํ 

พลมากาโส ตัดบทเป็น พลํ+อากาโส, พลํ (กำลัง, อำนาจ, เสนา, กองทัพ, ความหนา) พล+สิ นป. ถ้าเป็นปุงลิงค์แปลว่า พล, หมู่, พวก; วิ. พลติ อภิภวติ ปฏิปกฺเขติ พลํ (ธรรมชาติที่ใช้ครอบงำ คู่ต่อสู้ ชื่อว่า พละ) กัตตุรูป กัตตุสาธนะ, พล-สํวรเณ+อ, หรือ วิ. พลนฺติ ชีวนฺติ ชีวตํ กปฺเปนฺติ เอเตนาติ พลํ (ธรรมชาติที่เป็นเหตุให้สัตว์สำเร็จชีวิตอยู่ได้ ชื่อว่า พละ) กัตตุรูป กรณสาธนะ, พล-ปาณเน+อ, ลง อ ปัจจัยด้วยสูตรว่า สพฺพโต ณฺวุตฺวาวี วา. (รู ๕๖๘)

อากาโส (อากาศ, ท้องฟ้า) อากาส+สิ ป.

มจฺฉานมุทกํ ตัดบทเป็น มจฺฉานํ (แห่งปลา ท.) +อุทกํ (น้ำ), มจฺฉ+นํ = มจฺฉานํ, อุทก+สิ = อุทกํ.

ทุพฺพลสฺส (ผู้ทุรพล, ผู้อ่อนกำลัง ) ทุพฺพล+ส 

ราชา (พระราชา, เจ้า, กษัตริย์)  ราช+สิ

กุมารานํ (เด็ก, กุมาร ท.) กุมาร+นํ 

รุทํ (การร้องไห้) รุท+สิ (รุทนฺต+สิ), ปกติแล้ว ควรเป็น รุทนํ, โรทนํ กริยาเป็น รุทติ, โรทติ แปลว่า ร้องไห้

ส่วนในจาณักยนีติ คาถา ๖๒ มีข้อความแตกค่อนข้างต่างจากคัมภีร์นีติอื่น พอสมควร ดังนี้

ทุพฺพลสฺส พลํ ราชา, พาลานํ โรทนํ พลํ;

พลํ มูฬฺหสฺส โมนิตฺตํ, โจรานํ อตถํ พลํฯ

„พระราชา เป็นกำลัง ของกองทัพที่อ่อนล้า

การร้องไห้ เป็นกำลัง ของพวกเด็กน้อย.

ความเป็นผู้นิ่ง เป็นกำลัง ของคนเขลา

ความไม่แน่นอน เป็นกำลัง ของพวกโจร.“

..