๑๓๑. ทานเป็นยาเสน่ห์

๑๓๑. ทานเป็นยาเสน่ห์

ทานํ สิเนหเภสชฺชํ, มจฺเฉรํ โทสโนสธํ;

ทานํ ยสสฺสีเภสชฺชํ, มจฺเฉรํ กปโณสธํฯ

“ทาน คือยาเสน่ห์มัดใจมิตร,

ความตระหนี่ คือยาพิษทำลายเพื่อน,

การให้ คือโอสถของคนมีเกียรติยศ,

ความตระหนี่ คือโอสถของคนเข็ญใจ.“

(โลกนีติ หมวดราชา คาถาที่ ๑๓๑, ธัมมนีติ ๒๒๒, มหารหนีติ ๑๘๗, กวิทัปปณนีติ ๒๖๕)

..

ศัพท์น่ารู้ :

ทานํ (ทาน, การให้) ทาน+สิ 

สิเนหเภสชฺชํ (ยาคือเสน่ห์, เภสัชคือเสน่ห์, สิเนหาเภสัช) สิเนห (ยางเหนียว, เสน่ห์) + เภสชฺช (ยา, เภสัช) > สิเนหเภสชฺช+สิ, เภสชฺช (ยา, ยารักษาโรค) นป. มาจาก = ภิสคฺค+ณฺย เป็นภาวตัทธิต วิ. ภิสคฺคสฺส กมฺมํ เภสชฺชํ (กรรมของแพทย์ ชื่อว่า เภสชฺช)

ลง ณฺย ปัจจัยด้วยการแบ่งสูตรว่า ณฺย-ตฺต-ตา ในสูตรเต็มว่า ณฺยตฺตตา ภาเว ตุ. (รู ๓๘๗) 

มจฺเฉรํ (ความตระหนี่, มัจฉริยะ) มจฺเฉร+สิ 

โทสโนสธํ (ยาคือโทษ, ยาให้โทษ, โอสถที่เป็นโทษ) โทสน+โอสธ > โทสโนสธ+สิ, มหารหนีติเป็น ทุสฺสโนสธํ ก็ใช้ได้เหมือนกัน, ศัพท์ว่า โอสธ (ยา, ยารักษาโรค, โอสถ) นป. มาจาก  = อุส-ทาเห+ธ, วิ. โรคโมสาเปตีติ โอสธํ. (ยา ชื่อว่า โอสธ เพระอรรถว่า ทำให้โรคระงับไป) 

(นัย อภิธาน. ฏีกา) 

ยสสฺสีเภสชฺชํ (ยา-, เภสัชของผู้มียศ) ยสสฺสี+เภสชฺช > ยสสฺสีเภสชฺช+สิ, ยสสฺสี (ผู้มียส), เภสชฺช (ยา, เภสัช)

กปโณสธํ (ยา-, โอสถของคนกำพร้า) กปณ+โอสธ > กปโณสธ+สิ, กปณ (คนกำพร้า, คนเข็ญใจ), โอสธ (ยา, โอสถ), หมายเหตุ : ศัพท์นี้ในมหารหนีติและธัมมนีติเป็น „กปฺปโนสธํ“ เหมือนกัน เป็นศัพท์ที่คลาดเคลื่อน ที่ถูกควรเป็น „กปโณสธํ“ ตามนัยของโลกนีติและกวิทัปปณนีติ ซึ่งถือว่าเป็นศัพท์ที่ถูกต้อง.

..