๑๕๔. ฤกษ์เรียนฤกษ์ร้าย

 

๑๕๔. ฤกษ์เรียนฤกษ์ร้าย

อฎฺฐมิยํ คุรุํ หนฺติ, สิสฺสํ หนฺติ จตุทฺทสึ;

สิปฺปํ หนฺติ ทสมิยํ, มาตาปิตา จ ปุณฺณมึฯ

„ผู้ศึกษาในวัน ๘ ค่ำ เสมือนฆ่าครู

ในวัน ๑๔ ค่ำ เสมือนฆ่าศิษย์

ในวัน ๑๐ ค่ำ เสมือนฆ่าวิชา

ในวันเพ็ญ เสมือนฆ่ามารดาบิดา.“

(โลกนีติ หมวดเบ็ดเตล็ด คาถาที่ ๑๕๔)

..

ศัพท์น่ารู้ :

อฎฺฐมิยํ  (ในดิถีที่ ๘, วันแปดค่ำ) อฏฺฐมี+สฺมึ

คุรุํ  (ครู, อาจารย์) คุรุ+อํ

หนฺติ (ฆ่า,​ กำจัด, เบียดเบียน) หน+อ+ติ ภูวาทิ. กัตตุ. เป็นเอกพจน์. ให้ลบที่สุดธาตุและอปัจจัย. ถ้าเป็นหพูพจน์ เป็น หนนฺติ (หน+อ+อนฺติ)

สิสฺสํ (ศิษย์, นักศึกษา) สิสฺส+อํ

จตุทฺทสึ (วันเพ็ญ ๑๔ ค่ำ) จตุทฺทสี+สฺมึ, แปลง สฺมึ เป็น อํ ได้บ้าง ด้วย จ ศัพท์ในสูตรว่า อาทิโต โอ จ.  (รู ๑๘๖)

สิปฺปํ (ศิลปะ, วิชา, ความรู้) สิปฺป+อํ

ทสมิยํ (ในวันขี้น ๑๐ ค่ำ) ทสมี+สฺมึ ในต้นฉบับฉัฏฐสังคายนา บาทคาถานี้ เป็น สิปฺปํ หนฺติ ทส สิปฺปํ, น่าจะเป็นบทคลาดเคลื่อน เลยแก้เป็น ...ทสมิยํ ตามในโลกนีติไตรพากย์.

มาตาปิตา (มารดาและบิดา) มาตาปิตุ+โย, ปกติควรเป็น มาตาปิตรํ, มาตาปิตเร, มาตาปิตโร.

จ (ด้วย, และ) นิบาต

ปุณฺณมึ (ในวันเพ็ญ, วันขึ้น ๑๕ ค่า) ปุณฺณมี+สฺมึ 

..