๑๕๖. ที่สุดคือประโยชน์ตน

๑๕๖. ที่สุดคือประโยชน์ตน

เอกํ จเช กุลอตฺถํ, คามสฺสตฺถํ กุลํ จเช;

คามํ จเช ชนปทตฺถํ, อตฺตตฺถํ ปถวึ จเชฯ

„พึงสละคนหนึ่งเพื่อประโยชน์แก่สกุล

พึงสละสกุลหนึ่งเพื่อประโยชน์แก่หมู่บ้าน

พึงสละหมู่บ้านหนึ่งเพื่อประโยชน์แก่จังหวัด

พึงสละแผ่นดินเพื่อประโยชน์แก่ตน.“

(โลกนีติ หมวดเบ็ดเตล็ด คาถาที่ ๑๕๖, ธัมมนีติ ๒๐๘ มหารหนีติ ๗๖, จาณักยนีติ ๓๑)

..

ศัพท์น่ารู้ :

จเช (สละ, ละ, ทิ้ง) √จช+อ+เอยฺย ภูวาทิ. กัตตุ.

เอกํ (หนึง) เอก+อํ สังขยาสัพพนาม

กุลสฺสตฺถํ (เพื่อประโยชน์แก่ตระกูล) กุล+อตฺถ > กุลอตฺถ+อํ, ในธัมมนีติเป็น กุลสฺสตฺถํ ตัดบทเป็น กุลสฺส+อตฺถํ (เพื่อประโยชน์แก่ตระกูล) อตฺถ+อํ = อตฺถํ (ซี่งประโยชน์) แต่ในที่นี้ต้องแปลทุติยาเป็นจตุตถี. โลกนีติ เป็น กุลอตฺถํ, จาณักยนีติเป็น กุลสฺสตฺเถ

คามสฺสตฺถํ ตัดบทเป็น คามสฺส+อตฺถํ (เพื่อประโยชน์ แก่หมู่บ้าน, -ตำบล)

กุลํ (ซึ่งตระกูล) กุล+อํ, ต้นฉบับฉัฏฐสังคายนาเป็น กุวํ ได้แก้เป็น กุลํ เพื่อความเหมาะสม.

คามํ (ซึ่งหมูบ้าน) คาม+อํ

ชนปทตฺถํ (เพื่อประโยชน์ชนบท, -ประเทศ) ชนปท+อตฺถ > ชนปทตฺถ+อํ, ในธัมมนีติเป็น ชนปทสฺสตฺถํ ตัดบทเป็น ชนปทสฺส+อตฺถํ (เพื่อประโยชน์ แก่ชนบท,​ -จังหวัด, -ประเทศ) จาณักยนีติเป็น ชนปทสฺสตฺเถ - ในเพราะประโยชน์ของจังหวัด.

อตฺตตฺถํ (เพื่อประโยชน์แก่ตน) อตฺต+อตฺถ > อตฺตตฺถ+อํ จาณักยนีติเป็น อตฺตตฺเถ -ในเพราะประโยชน์แก่ตน.

ปถวึ (แผ่นดิน, ประเทศ) ปถวี+อํ

..