๑๕๘. สถานที่ไม่ควรอยู่

 

๑๕๘. สถานที่ไม่ควรอยู่

ยมฺหิ ปเทเส น มาโน, น เปมํ น จ พนฺธวา;

น จ วิชฺชาคาโห โกจิ, น ตตฺถ วสนํ กเรฯ

„ณ ที่ใดไม่มีความนับถือกัน,

ไม่มีความรักให้กัน ไม่มีญาติพี่น้อง;

และไม่มีการศึกษาวิชาความรู้,

ณ ที่นั้น ผู้มีปัญญา ไม่ควรอยู่อาศัย.“

(โลกนีติ หมวดเบ็ดเตล็ด คาถาที่ ๑๕๘, ๑๑๔ ธัมมนีติ-๘๒, มหารหนีติ ๖๙, กวิทัปปณนีติ ๑๑๗, จาณักยนีติ ๓๗)

..

ศัพท์น่ารู้ :

ยสฺมึ (ใด) ย+สฺมึ 

ปเทเส (ในประเทศ) เทส+สฺมึ 

น (ไม่, หามิได้) เป็นนิบาตบอกปฏิเสธ

มาโน (ความนับถือกัน) มาน+สิ, ในธัมมนีติ เป็น สมาโน (มีความเสมอกัน, มีความนับถือกัน, การบูชา) สมฺมาน+สิ (ในกวิทัปปณนีติ เป็น สมฺมาโน)

เปมํ (ความรัก) เปม+สิ, ในธัมมนีติ เป็น ปีติ (ความปีติ, ยินดี, แช่มชื่นใจ) ปีติ+สิ, กวิทัปปณนีติ เป็น ปิโย (ความรัก).

จ (ด้วย, และ) เป็นนิบาตใช้ในอรรถรวบรวม (สมุจจยัตถะ)

พนฺธวา (เผ่าพันธุ์, ญาติ) พนฺธว+โย,  ในธัมมนีติ เป็น พนฺธโว (ญาติ, พวกพ้อง, เผ่าพันธุ์ ท.) พนฺธุ+โย แปลง โย เป็น โว ได้บ้าง ด้วยสูตรว่า ลโต โวกาโร จ. (รู ๑๕๕), แปลง อุ เป็น อ ด้วยสูตรว่า เวโวสุ โล จ. (๑๕๖) สำเร็จรูปเป็น พนฺธโว (ญาติ ท.) แจกและทำตัวเหมือน ภิกฺขุ (พระภิกษุ)

วิชฺชาคาโห (การถือเอาวิชา, เรียนวิชา) วิชฺชา+คาห > วิชฺชาคาห+สิ, ในธัมมนีติเป็นต้นแม้แต่ในโลกนีติคาถาที่ ๑๑๔ เป็น วิชฺชาคโม (การเรียน-, การศึกษาวิชา) วิชฺขา+อาคม > วิชฺชาคม+สิ วิ. วิชฺชาย อาคโม วิชฺชาคโม (การเรียนวิชา ชื่อว่า วิชฺชาคโม) ฉัฏฐีตัปปุริสสมาส

โกจิ (ไรๆ, บางอย่าง, บ้างเลย) -ปุงลิงค์, กาจิ -อิตฺถีลิงค์, กิญฺจิ -นปุงสกลิงค์ มาจาก กึ+สิ+จิ 

ตตฺถ (ในประเทศนั้น = ตสฺมึ ปเทเส) ต+ถ ลง ถ ปัจจัยหลังสัพพนามทั้งหลาย ในอรรถสัตตมีวิภัตติ ได้บ้าง ด้วยสูตรว่า ตฺรถ สตฺตมิยา สพฺพนาเมหิ. (รู ๒๖๖) 

วสนํ (การอยู่, การอาศัย) วสน+อํ

กเร (พึงกระทำ)  √กร+โอ+เอยฺย ตนาทิ. กัตตุ. 

บาทคาถาสุดท้าย อาจใช้ใด้หลายสำนวนแต่ความเดียวกัน เช่น น ตตฺถ ทิวสํ วเสฯ (ไม่พึงอยู่ในที่นั้นสิ้นวัน), ตํ เทสํ ปริวชฺชเย (พึงเว้นห่างสถานที่นั้น) เป็นต้น. ส่วนในคาถานี้ น ตตฺถ วสนํ กเร แปลว่า ไม่พึงกระทำซึ่งการอยู่ในที่นั้น = ไม่พึงอยู่ในที่นั้น.

..