๑๖๐. เวลาที่ไม่ควรอาย

๑๖๐. เวลาที่ไม่ควรอาย

ธนธญฺญปโยเคสุ, ตถา วิชฺชาคเมสุ จ;

ทูเตสุ อปจาเรสุ, จชฺชา ลชฺชา ตทา ภเวฯ

„ในเวลาค้าขายทำการงาน 

ในเวลาเรียนวิชาหาความรู้

ในเวลาติดต่อเจรจา และ 

ในเวลาที่เสื่อม(หมดบุญ)

เวลานั้น บุคคลควรละความละอายเถิด.“

(โลกนีติ หมวดเบ็ดเตล็ด คาถาที่ ๑๖๐, ธัมมนีติ ๒๐๓, มหารหนีติ ๒๔๖, กวิทัปปณนีติ ๑๔๘, จาณักยนีติ ๓๕)

..

ศัพท์น่ารู้ :

ธนธญฺญปฺปโยเคสุ (ในการประกอบทรัพย์และธัญญพืช ท., ในการทำมาหากิน, ในการประกอบอาชีพ) ธน (ทรัพย์) +ธญฺญ (ข้าวเปลือก) +ปโยค (การประกอบ, การค้าขาย) > ธนธญฺญปฺปโยค+สุ 

ตถา (เหมือนอย่างนั้น,​ เช่นกัน) นิบาต

วิชฺชาคเมสุ (ในการเรียนวิชา ท.) วิชฺชา+อาคม > วิชฺชาคม+สุ 

ทูเตสุ (ในการทูต, การติดต่อ,​ เจรจา) ทูต+สุ

อปจาเรสุ (ความเสื่อม,​ โทษ,​ การกระทำผิด) อปจาร+สุ

จตฺตลชฺโช (ผู้มีความละอายสละแล้ว) จตฺต+ลชฺชา > จตฺตลชฺช+สิ 

จชฺชา (ควรสละ, ควรทิ้งเสีย) √จช+ณฺย > จชฺช+อา > จชฺชา+สิ

ลชฺขา (ความละอาย, กระดาก, เขิน) ลชฺชา+สิ อิต. (ในมหารหนีติ, กวิทัปปณนีติ, และจาณักยนีติ ศัพท์ท่านใช้เป็นสมาสเหมือนกัน คือ „จตฺตลชฺโช“ แปลว่า ผู้มีความละอายอันตนสละแล้ว,

ตทา (ในกาลนั้น) ต+ทา ปัจจัย ในธัมมนีติ เป็น สทา (ทุกเมื่อ, ทุกเวลา) สพฺพ+ทา > สทา

ภเว (พึงเป็น) √ภู+อ+เอยฺย ภูวาทิ. กัตตุ.

..