๑๐. ถึงจะไกลก็ควรไป

๑๐. ถึงจะไกลก็ควรไป

ปณฺฑิโต สุตสมฺปนฺโน, ยตฺถ อตฺถีติ เจ สุโต;

มหุสฺสาเหน ตํ ฐานํ, คนฺตพฺพํว สุเตสินา.

ผินักศึกษาได้ยินว่า มีบัณฑิตผู้ฉลาด 

ถึงพร้อมด้วยความรู้ มีอยู่ ณ ที่ใด 

นักศึกษาผู้ปรารถนาความเจริญแก่ตน 

ควรไปในที่นั้น ด้วยอุสาหะอันใหญ่เทียว.

(ธรรมนีติ อาจริยกถา ๑๐, กวิทัปปณนีติ ๘๓, มหารหนีติ ๔๒, โลกนีติ ๘)

--

ศัพท์น่ารู้ :

ปณฺฑิโต (บัณฑิต, ผู้มีปัญญา) ปณฺฑิต+สิ

สุตสมฺปนฺโน (ผู้ถึงพร้อมด้วยความรู้) สุต+สมฺปนฺน >  สุตสมฺปนฺน+สิ

ยตฺถ (ในที่ใด) ย+ถ ปัจจัยในอรรถสัตตมีวิภัตติ

อตฺถีติ ตัดบทเป็น อตฺถิ+อิติ (มีอยู่+ว่า....ดังนี้) 

เจ (ผิว่า, ถ้าว่า, หากว่า) เป็นนิบาต 

สุโต (ผู้ได้ฟัง, ได้ยินแล้ว, นักศึกษา) สุต+สิ;

มหุสฺสาเหน (ด้วยความอุตสาหอันใหญ่, -ขยัน, -พยายาม) มหา+อุสฺสาห > มหุสฺสาห+นา 

ตํ (นั้น) ต+สิ สัพพนาม วิเสสนะ(คำขยาย)ใน ฐานํ 

ฐานํ (ที่, สถานที่) ฐาน+สิ, 

คนฺตพฺพํว ตัดบทเป็น คนฺตพฺพํ+เอว (พึงไปนั้นเทียว, ควรไปให้ได้), คนฺตพฺพ+สิ มาจาก คมุ+ตพฺพ ในเพราะปัจจัยที่มี ต อักษรเป็นตัวแรก เช่น ตุํ, ตพฺพ, ตเว, ตุน, ตฺวาน, ตฺวา เป็นต้น ให้แปลงอักษรที่สุดธาตุที่มี ม, น เป็นที่สุดเป็น น ได้บ้าง ด้วยสูตรว่า คมขนหนาทีนํ ตุํตพฺพาทีสุ น. (รู ๕๕๑) อุทาหรณ์ เช่น คนฺตพฺโพ, ขนฺตพฺพํ, หนฺตพฺพํ, มนฺตพฺโพ เป็นต้น.

สุเตสินา (นักศึกษา, ผู้แสวงหาความรู้) สุต (ความรู้)+เอสี (ผู้แสวงหา) > สุเตสี+นา

_________________

อีกสำนวนหนึ่งจาก โลกนีติไตรพากย์ ของ เสฐียรโกเศศ-นาคประทีป ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้

บัณฑิตเต็มเปี่ยมด้วยความรู้ 

หากทราบว่ามีอยู่ในที่ใด 

อันผู้แสวงความรู้พึงไปสู่ที่นั้น 

ด้วยความอุตสาหะอันใหญ่เทียว ฯ

--

อีกสำนวนหนึ่ง จากราชนีติ ธรรมนีติ โดย นายทอง หงศ์ลดารมภ์ (มหากิม) ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้...

หากรู้ว่าท่านผู้เป็นนักปราชญ์ สมบูรณ์ด้วยความรู้ มีอยู่ในที่ใด

ผู้แสวงหาความรู้ ก็ควรพยายามบากบั่นไปให้ถึงที่นั้นให้ได้.

--