๒๗. เหมือนคนใบ้นอนฝัน

๒๗. เหมือนคนใบ้นอนฝัน

โย สิสฺโส สิปฺปโลเภน, พหุํ พหุํว คณฺหาติ;

มูโคว สุปินํ ปสฺสํ, น สกฺกา กถิตุํ ปรํ.

ศิษย์ใดย่อมเรียนศิลปะทีละมาก ๆ,

เพราะความโลภในความวิชาความรู้;

ศิษย์นั้น ไม่อาจบอกผู้อื่น[ถึงสื่งเรียนมา]

เสมือนคนเป็นใบ้ ที่เห็นความฝัน ฉะนั้น.

(ธรรมนีติ สิปปกถา ๒๗, โลกนีติ ๓๘, กวิทัปปณนีติ ๙๘)

--

ศัพท์น่ารู้ :

โย (ใด) ย+สิ, สัพพนาม

สิสฺโส (ศิษย์, นักศึกษา) สิสฺส+สิ

สิปฺปโลเภน (ด้วยความโลภในศิลปะ, -วิชา) สิปฺป+โลภ > สิปปโลภ+นา, วิ. สิปเปสุ โลโภ สิปฺปโลโภ (ความโลภในวิชา ชื่อว่า สิปปโลภะ) สัตตมีตัปปุริสสมาส.

พหุํว ตัดบทเป็น พหุํ+เอว (มากนั่นเทียว), พหุํ (มาก, มากมาย, เยอะแยะ, หลากหลาย, ) พหุ+อํ, เอว (นั่นเทียว, เท่านั้น) นิบาตบอกการกำหนด จำกัด เจาะจง.

คณฺหาติ (ถือเอา, จับ, ยึด, เรียน) √คห+ณฺหา+ติ, คหาทิ. กัตตุ. ลง ณฺหา ปัจจัย ด้วยสูตรว่า คหาทิโต ปฺปณฺหา. (รู ๕๑๗), ในเพราะ ณฺหา ปัจจัย ให้ลบ ห แห่ง คหธาตุ ด้วยสูตรว่า หโลโป ณฺหามฺหิ. (๕๑๘) สำเร็จรูปเป็น คณฺหาติ, หรือ คณฺหติ ก็ได้ ในเพราะทำเป็นรัสสะ

มูโคว ตัดบทเป็น มูโค+อิว (คนใบ้+ดุจ), มูโค (คนใบ้) มูค+สิ, อิว (เพียงดัง, เหมือน, ประดุจว่า) นิบาตบอกอุปมา

สุปินํ (ความฝัน) สุปิน+อํ 

ปสฺสํ (เห็นอยู่) ทิส+อนฺต > ปสฺสนฺต+อํ, ปุพฺพกาลกิริยาใน อุสฺสาเห

น (ไม่, หามิได้) นิบาตบอกปฏิเสธ 

สกฺกา (อาจ, สามารถ) นิบาตลงในอรรถปฐมาวิภัตติ

กเถตุํ ตัดบทเป็น กเถตุํ (เพื่ออันกล่าว, เพื่อบอกเล่า) √กถ+เณ+ตุํ = กเถตุํ.

ปรํ (ซึ่งผู้อื่น) ปร+อํ สัพพนาม

ส่วนในโลกนีติ มีข้อความที่แตกต่างกันนิดหน่อย ดังนี้

โย สิสฺโส สิปฺปโลเภน, 

พหุํ คณฺหาติ ตํ สิปฺปํ,

มูโคว สุปินํ ปสฺสํ, 

กเถตุมฺปิ น อุสฺสเห ฯ

--

อีกสำนวนหนึ่งจาก โลกนีติไตรพากย์ ของ เสฐียรโกเศศ-นาคประทีป ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้

ศิษย์ใดอาศัยความโลภในศิลปะ 

เรียนทีละมาก ๆ เขาก็เป็นเสมือนคนใบ้

ฝันเห็น เพราะไม่อาจจะบอกกะอื่น.

--

อีกสำนวนหนึ่ง จากราชนีติ ธรรมนีติ โดย นายทอง หงศ์ลดารมภ์ (มหากิม) ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้...

ศิษย์ที่อาศัยความโลภในศิลปะ

เรียนทีละมาก ๆ 

เขาเป็นเหมือนคนใบ้ฝันเห็น

เพราะไม่อาจบอกใครได้.

สิปฺปกถา นิฏฺฐิตา

จบแถลงศิลปะ