๑๘๘. คนใกล้ตัว

๑๘๘. คนใกล้ตัว

โย จ พนฺธุ หิเต ยุตฺโต, โส ปิตา โย จ โปสโก;

ตํ มิตฺตํ ยตฺถ วิสาโส, ภริยา ยตฺถ นิพฺพุติ.

คนเกื้อกูลต่อกันชื่อว่าพวกพ้อง

คนเลี้ยงดูอุ้มชู ชื่อว่าเป็นพ่อ

คนคุ้นเคยกัน ชื่อว่าเป็นเพื่อน

คนให้ความเย็นใจ ชื่อว่าภริยา.

(ธรรมนีติ ฆราวาสกถา ๑๘๘, มหารหนีติ ๑๔๔)

--

ศัพท์น่ารู้ :

โย (ผู้ใด) ย+สิ สัพพนาม (แต่ในมหารหนีติ เป็น โส น่าจะถูกต้องกว่า) 

จ (อนึ่ง, ก็, และ) สัพพนาม

พนฺธุ (พวกพ้อง, ญาติ, เผ่าพันธุ์) พนฺธุ+สิ

หิเต (ในประโยชน์เกื้อกูล, หิตประโยชน์) หิต+สฺมึ

ยุตฺโต (ประกอบแล้ว) √ยุช+ต > ยุตฺต+สิ

โส (นั้น,​ เขา, ผู้นั้น) ต+สิ สัพพนาม 

ปิตา (พ่อ, บิดา) ปิตุ+สิ 

โปสโก (ผู้เลี้ยงดู) √ปุส+ณฺวุ > โปสก+สิ

ตํ (นั้น) ต+สิ 

มิตฺตํ (มิตร, เพื่อน) มิตฺต+สิ นป.

ยตฺถ (ในผู้ใด) ย+ถ ปัจจัยในอรรถสัตตมีวิภัตติ ซ้อน ตฺ = ยตฺถ

วิสาโส (ความคุ้นเคย, ความสนิทสนม, วิสาสะ) วิสาส+สิ

ภริยา (ภริยา, เมีย) ภริยา+สิ 

ยตฺถ (ในผู้ใด) ย+ถ ปัจจัยในอรรถสัตตมีวิภัตติ

นิพฺพุติ (ความดับ, ความเย็น) นิพฺพุติ+สิ

--

ส่วนในมหารหนีติ คาถา ๑๔๔ มีข้อความต่างกันบ้างเป็นบางศัพท์ ดังนี้

โส พนฺธุ โย หิเต ยุตฺโต, โส ปิตา โย ตุ โปสโก;

โส ญาติ ยตฺร วิสาโส, สา ภริยา ยตฺร นิพฺพูติ.

ผู้ประกอบประโยชน์เกื้อกูลให้ ชื่อว่าพวกพ้อง

ส่วนผู้เลี้ยงดูอุ้มชู ชื่อว่า บิดา

ความคุ้นเคยกันมีในผู้ใด ผู้นั้นชื่อว่าเป็นญาติ

ความดับ(สบายใจ)มีในผู้ใด ผู้นั้นชื่อว่า เป็นภริยา.

--

อีกสำนวนหนึ่งจาก โลกนีติไตรพากย์ (ธัมมนีติ) ของ เสฐียรโกเศศ-นาคประทีป ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้

ก็ผู้ใดประกอบประโยชน์ได้ ผู้นั้นเป็นพวกพ้อง

แลผู้ใดเป็นผู้เลี้ยง ผู้นั้นเป็นบิดา 

ความคุ้นเคยมีในผู้ใด ผู้นั้นเป็นสหาย 

ความเย็นสงบมีในผู้ใด ผู้นั้นคือภริยา.

--

อีกสำนวนหนึ่ง จากราชนีติ ธรรมนีติ โดย นายทอง หงศ์ลดารมภ์ (มหากิม) ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้..

ผู้ทำประโยชน์ให้ ผู้นั้นเป็นพวกพ้อง

ผู้ใดเป็นผู้พอกเลื้อง ผู้นั้นเป็นพ่อ

ความคุ้นเคยมีในผู้ใด ผู้นั้นเป็นเพื่อน

เมียที่ทำให้เย็นใจเป็นเมียแท้.

--