Dienstag, 4. Juli 2023

๒๒๗. ฉลาดเหมือนเต่า

๒๒๗. ฉลาดเหมือนเต่า


นตฺตโทสํ ปเร ชญฺญา, ชญฺญา โทสํ ปรสฺส ตุ;

กุมฺโม คุยฺหาอิวงฺคานิ, ปรภาวญฺจ ลกฺขเย.


โทษของตนไม่ควรให้ผู้อื่นรู้

แต่ควรรู้โทษของผู้อื่น

ควรสังเกตภาวะของคนอื่น 

เหมือนเต่าซ่อนอวัยวะในกระดอง.


(ธรรมนีติ กตกถา ๒๒๗, โลกนีติ ๗๖)


--


ศัพท์น่ารู้ :


นตฺตโทสํ ตัดบทเป็น +อตฺตโทสํ, (ไม่, หามิได้) เป็นนิบาต, อตฺตโทสํ (โทษของตน) อตฺต+โทส > อตฺตโทส+อํ 

ปเร: (อื่น, อันอื่น, ต่าง, ภายนอก, เบื้องหน้า) ปร+สฺมึ 

ชญฺญา (พึงรู้, ควรรู้, ควรเห็น, ทราบ) √ญา+นา+เอยฺย กิยาทิคณะ กัตตุวาจก, แปลง ญาธาตุ เป็น ชํ ได้บ้าง ด้วยสูตรว่า ญาสฺส ชาชํนา. (รู ๕๑๔) = ชํ+นา+เอยฺย, แปลง เอยฺย เป็น ญา ได้บ้าง ด้วยสูตรว่า เอยฺยสฺส ญาโต อิยาญา. (รู ๕๑๕) = ชํ+นา+ญา, ลบ นา ปัจจัย ไดบ้าง ด้วยสูตรว่า นาสฺส โลโป ยการตฺตํ. (รู ๕๑๖) = ชํ+ญา, แปลงนิคคหิตเป็นที่สุดวรรค ด้วยสูตรว่า วคฺคนฺตํ วา วคฺเค. (รู ๔๙) = ชญฺญา.  ในประโยคแรกนี้ให้แปลเป็นเหตุกัตตัวาจก เพื่อให้ความชัดเจน, ส่วน ชญฺญา ในประโยคที่สองให้แปลเป็นกัตตุวาจก.

โทสํ (โทษ, ความผิด) โทส+อํ 

ปรสฺส (ของคนอื่น) ปรสฺส (ของคนอื่น) ปร+ สัพพนาม 

ตุ (ส่วน, แต่) เป็นนิบาต

กุมฺโม (เต่า) กุมฺม+สิ

คุยฺหาอิวงฺคานิ ตัดบทเป็น คุยฺหา+อิว+องฺคานิ;  คุยฺห (ของลับ, ความลับ, ลิงค์, ที่ปิดบ้ง, กระดอง),  อิว (เพียงดัง, ราวกะ, ดุจ, เหมือน) เป็นนิบาตบอกอุปมา,  องฺคานิ (องค์, อวัยวะ .) องฺค+โย 

หมายเหตุบาทคาถาที่ นี้ แม้ในคัมภีร์อื่นก็ต่างกัน ดังนี้ . ในกวิทัปปณนีติ เป็นคุยฺโห กุมฺมาว องฺคานิ“. . ในโลกนีติ เป็นคุยฺเห กุมฺโม องฺคานิน่าจะเป็น คุยฺเห กุมฺโมว องฺคานิ. ดูด้านล่างที่ยกมากประกอบด้วย ส่วนในโลกนีติไตรพากย์ เป็นคุยฺเห กุมฺมาว องฺคานิ“. 


ปรภาวญฺจ  ตัดบทเป็น ปรภาวํ+ (ภาวะของผู้อื่น+ด้วย) ส่วนในกวิทัปปณนีติและโลกนีติ เป็น ปรโทสญฺจ (โทษของผู้อื่นด้วย, และโทษของผู้อื่น)

ลกฺขเย: (กำหนด, สังเกต, หมายรู้) √ลกฺข+ณย+เอยฺย จุราทิ. กัตตุ.



--

ลำดับนี้ขอนำบาฬีและคำแปลจากโลกนึติไตรพากย์ (พากย์โลกนีติ) มากประกอบไว้ เพื่อประโยชน์แก่การศึกษาให้ยิ่ง ขึ้นไปแล


ในโลกนีติ คาถา ๗๖ มีข้อความภาษาบาฬีคล้ายกัน ดังนี้


นตฺตโทสํ ปเร ชญฺญา, ชญฺญา โทสํ ปรสฺส ตุ;

คุยฺเห กุมฺโม องฺคานิ, ปรโทสญฺจ ลกฺขเย.


คนฉลาดไม่พึงให้ผู้อื่นเห็นโทษของตน

แต่พึงสังเกตข้อเสียของผู้อื่น

ควรปิดบังความลับเหมือนเต่าซ่อนอวัยวะในกระดอง

ควรกำหนดรู้ความลับของผู้อื่น.


โทษตนงำเงื่อนไว้--—ห่อนแถลง

โทษท่านเก็บมาแจง--—ดุจเบี้ย

ตัวเต่าสี่ตีนแฝง--หัวหนึ่ง   ซ่อนนา

หยิบกล่าวแต่โทษเหี้ย--มุขเท้ารุงรัง.



--



อีกสำนวนหนึ่งจาก โลกนีติไตรพากย์ (พากย์ธัมมนีติ) ของ เสฐียรโกเศศ-นาคประทีป ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้



โทษของตัวอย่าให้ผู้อื่นรู้   แต่พึงรู้โทษของผู้อื่น

แลสูเจ้าต้องคอยกำหนดภาวะของผู้อื่นไว้ ฉันเดียว

กับเต่าซ่อนร่างไว้ในกระดอง.



--


อีกสำนวนหนึ่ง จากราชนีติ ธรรมนีติ โดย นายทอง หงศ์ลดารมภ์ (มหากิม) ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้..


อย่าให้ใครรู้ขอบกพร่องของตัวได้

แต่ต้องรู้ข้อบกพร่องของคนอื่น

สูเจ้าจงคอยกำหนดภาวะของคนอื่นไว้

เหมือนเต่าซ่อนร่างไว้ในกระดองฉะนั้น.



กตกถา นิฏฺฐิตา

จบแถลงกิจควรทำ


--


 

Keine Kommentare: