๒๒๖. ผู้ชนะสิบทิศ

๒๒๖. ผู้ชนะสิบทิศ

อุตฺตมํ ปณิปาเตน, สูรํ เภเทน วิชเย;

หีนมปฺปปทาเนน, วิกฺกเมน สมํ ชเย.

พึงชนะคนสูงกว่าด้วยความเคารพ

พึงชนะคนกล้าด้วยการยุให้แยกกัน

พึงชนะคนต่ำกว่าด้วยเพิ่มให้ของรางวัล

พึงชนะคนเสมอกันด้วยเพียรพยายาม.

(ธรรมนีติ กตกถา ๒๒๖, มหารหนีติ ๑๔๙, โลกนีติ ๖๐ กวิทัปปณนีติ ๑๙๓)

--

ศัพท์น่ารู้ :

อุตฺตมํ (อุดม, ประเสริฐ, คนสูงศักดิ์) อุตฺตม+อํ

ปณิปาเตน (ด้วยการหมอบลง, หมอบกราบ, แสดงความเคารพ) ปณิปาต+นา, ส่วนในมหารหนีติ เป็น ปาณิปาเตน (การตกไปแห่งฝ่ามือ, การกราบไหว้) ปาณิ+ปาต > ปาณิปาต+นา

สูรํ (ผู้กล้า, นักเลง, คนที่กล้า) สูร+อํ

เภเทน (ด้วยการแตก, ทำลาย) เภท+นา

วิชเย (ชนะ, ชนะโดยวิเศษ, ปราบ) วิ+√ชิ+อ+เอยฺย ภูวาทิ. กัตตุ. วุทธิ อิ เป็น เอ, แปลง เอ เป็น อย, แปลง เอยฺย เป็น เอ, เป็น วิ+ชย+อ+เอ แยกลบรวมเป็น วิชเย. ถ้าเป็นกิยาทิคณะ จะมีรูปเป็น ชินาติ, วิชินาติ เป็นต้น. 

หีนมปฺปปทาเนน ตัดบทเป็น หีนํ+อปฺปปทาเนน, หีนํ (เลว, ต่ำ, ด้อย, คนที่ด้อย) หีน+อํ; อปฺปปทาเนน (ด้วยการเพิ่มให้ของเล็กน้อย, การให้ของเป็นสินน้ำใจ) อปฺป+ปทาน > อปฺปปทาน+นา, ในมหารหนีติ เป็น ทพฺพปทาเนน (ด้วยการให้สิ่งของ)

วิกฺกเมน (การก้าวไป, ใช้กำลัง, กล้าหาญ, พยายาม) วิกฺกม+นา 

สมํ (เสมอ, คนเสมอกัน) สม+อํ

ชเย (ชนะ, ชัย) √ชิ+อ+เอยฺย ภูวาทิ. กัตตุ.

--

ลำดับนี้ขอนำเอาคาถาเดียวกันนี้ ที่ปรากฏในคัมภีร์นีติอื่น มาเปรียบเทียบกันเพื่อเป็นแนวทางในการศึกษาวิธีใช้ศัพท์ที่ต่างกันออกไป เพื่อความเป็นผู้ฉลาดในอักษรต่อไป.

๑. ในมหารหนีติ คาถา ๑๔๙ มีการใช้ศัพท์ต่างกันบ้างดังนี้

อุตฺตมํ ปาณิปาเตน, สูรํ เภเทน วิชเย;

นีจํ ทพฺพปทาเนน, วิกฺกเมน สมํ ชเย.

พึงชนะคนสูงกว่าด้วยการกราบไหว้

พึงชนะคนกล้าด้วยทำยุให้แตกกัน

พึงชนะคนต่ำกว่าด้วยให้วัตถุสิ่งของ

พึงชนะคนเสมอกันด้วยความพยายาม.

๒. ในโลกนีติ คาถา ๖๐ ท่านใช้ศัพท์ต่างกันเห็นได้ชัดเจน และพร้อมกันนี้ได้คัดลอกคำแปลและคำโคลงอันไพเราะจากโลกนีติไตรพากย์ (พากย์โลกนีติ) มาประกอบไว้ด้วย เพื่อประโยชน์แก่การศึกษา ดังนี้.

อุตฺตมตฺตนิวาเตน, สูรํ เภเทน นิชฺชเย;

นีจํ อปฺปกทาเนน, วีริเยน สมํ ชเย.

พึงชนะผู้สูงศักดิ์ ด้วยการถ่อม

ผู้แกล้วกล้า ด้วยการให้แตกสามัคคี

ผู้ต่ำศักดิ์ ด้วยการให้เล็กน้อย

ผู้ที่เสมอกัน ด้วยความเพียร.

สูงศักดิ์ต้านต่อด้วย--ถ่อมตน ชนะแฮ

สูงส่ำชอบยศผจญ--—จ่อจั้ง

เข็ญใจชอบอวยธน--ทรัพย์แผ่ ผจญนา

ออมอดต่างค่ายตั้ง--—ต่อสู้เสมอตัว.

ผจญคนมีศักดิ์ด้วย--—หมอบกราน

ผจญท่วยทุรพลทาน--แจกให้

เสมออาตม์จักทรมาน--ชอบอด  ออมแฮ

ผจญหมู่ข้าศึกไซร์--—ล่อเลี้ยวลวงประหาร.

--

อีกสำนวนหนึ่งจาก โลกนีติไตรพากย์ (พากย์ธัมมนีติ) ของ เสฐียรโกเศศ-นาคประทีป ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้

พึงชนะคนสูงโดยยกมือไหว้  พึงชนะคนกล้าโดย

ให้แตกสามัคคี  พึงชนะคนต่ำโดยเพิ่มทีละน้อย

พึงชนะคนเสมอกันด้วยความบากบั่น.

--

อีกสำนวนหนึ่ง จากราชนีติ ธรรมนีติ โดย นายทอง หงศ์ลดารมภ์ (มหากิม) ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้..

ควรเอาชนะคนสูงศักดิ์ด้วยกราบไหว้

ควรเอาชนะคนกล้าด้วยให้แตกสามัคคี

ควรชนะคนต่ำด้วยค่อยเพิ่มให้ทีละน้อย

แต่ต้องชนะคนเสมอกันด้วยความบากบั่น.

--