๒๓๒. อย่าไว้ใจคน

๒๓๒. อย่าไว้ใจคน

น วิสาเส อมิตฺตสฺส, มิตฺตญฺจาปิ น วิสาเส;

กทาจิ กุปฺปิโต มิตฺโต, สพฺพโทสปกาสโก.

ไม่ควรไว้วางใจศัตรู,

แม้เพื่อนกันก็ไม่ควรไว้ใจ

บางคราวเพื่อนเกิดโกรธขี้นมา,

อาจเปิดโปงความชั่วทั้งปวงได้.

(ธรรมนีติ อกตกถา ๒๓๒, กวิทัปปณนีติ ๒๓๘, จาณักยนีติ ๒๐, โลกนีติ ๘๔)

--

ศัพท์น่ารู้ :

น (ไม่, หามิได้) นิบาตบอกปฏิเสธ 

วิสาเส (พึงวิสาสะ, ใกล้ชิด, สนิทสนม, คุ้นเคย) วิ+√สส+เณ+เอยฺย จุราทิ. กัตตุ. ส่วนในคัมภีร์นีติอื่น เป็น วิสฺสเส (พึงคุ้นเคย, สนิทสนม) วิ+√สส+อ+เอยฺย ภูวาทิ. กัตตุ.

อมิตฺตสฺส (คนไม่ใช้มิตร, อมิตร, ศัตรู) อมิตฺต+ส ลง ฉัฏฐีวิภัตติในอรรถทุติยาวิภัตติ ได้บ้าง ด้วยสูตรว่า ทุติยาปญฺจมีนญฺจ. (รู ๓๑๘)

มิตฺตญฺจาปิ ตัดบทเป็น มิตฺตํ+จ+อปิ (และแม้มิตร, ถึงแม้เป็นเพื่อนกัน) มิตฺต+อํ = มิตฺตํ (มิตร, เพื่อน), จ และ อปิ เป็นนิบาต 

กทาจิ (ในกาลบางคราว) กึ+ทา+จิ  ลง ทา ปัจจัยในอรรถกาลสัตตมี ต่อด้วย จิ ศัพท์ แปลว่าในกาลบางคราว, ถ้าไม่มี จิ ต่อท้ายเป็น กทา แปลว่า ในกาลไหน, เมื่อไหร่?.

กุปฺปิโต (โกรธ, ขุ่นเคือง) √กุป+ย+อิ+ต > กุปฺปิต+สิ, ในคัมภีร์นีติอื่น เป็น กุปิเต, กุปิตํ กุปิโต 

มิตฺโต (เมื่อมิตร, เพื่อน) มิตฺต+สิ ป. ในจาณักยนีติ เป็น กุปิตํ นป.

 สพฺพโทสปกาสโก (ผู้ป่าวประกาศซึ่งโทษทั้งปวง, -ความไม่ดีทั้งหมด, -ความชั่วทั้งสิ้น) สพฺพ+โทส+ปกาสก > สพฺพโทสปกาสก+สิ ส่วนในนีติอื่นใช้เป็นกิริยาคุมพากย์ เช่น ในกวิทัปปณนีติ เป็น สพฺพโทสํ ปกาสติ (ย่อมประกาสโทษทั้งปวง), ในจาณักยนีติ เป็น สพฺพโทสํ ปกาสเย (พึงประกาศโทษทั้งปวง)

--

ส่วนในโลกนีติ คาถา ๘๔ มีข้อความต่างกันนิดหน่อย และคัดลอกำคำแปลและคำโคลงอันไพเราะจากโลกนีติไตรพากย์ (พากย์โลกนีติ) มาประกอบไว้ด้วย เพื่อความเป็นพหูสูตร ดังนี้

น วิสฺสเส อวิสฺสตฺตํ, มิตฺตญฺจาปิ น วิสฺสเส;

กทาจิ กุปิโต มิตฺโต, สพฺพํ โทสํ ปกาสเย.

อย่าพึงไว้ใจในศัตรูหรือมิตร

มิตรโกรขึ้นเมื่อไร

ก็เปิดเผยโทษของท่านหมด.

อย่าพึงเยียคู่คุ้น--ข้าศึก

มาตรมิตรความอันลึก--—อย่าแจ้ง

บางคาบโกรธโหมฮึก--—ฤาคิด มิตรแฮ

ความลับกลับกลายแกล้ง--โทษร้ายลำเค็ญ.

--

อีกสำนวนหนึ่งจาก โลกนีติไตรพากย์ (พากย์ธัมมนีติ) ของ เสฐียรโกเศศ-นาคประทีป ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้

สูเจ้าไม่ควรสนิทสนมกับข้าศึก

 แลแม้เพื่อนเหิมฮึก ก็อย่าสนิทนัก  

บ้างคราวเพื่อนโกรธขึ้น  

จะประกาศความชั่วทั้งหมด.

--

อีกสำนวนหนึ่ง จากราชนีติ ธรรมนีติ โดย นายทอง หงศ์ลดารมภ์ (มหากิม) ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้..

ไม่ควรวางใจข้าศึก

เพื่อนที่เหิมฮึกก็ไม่ควรวางใจ

ถึงคราวเพื่อนโกรธขึ้น

เพื่อนก็จะขยายไส้ให้ใคร ๆ เห็นหมด.

--