๒๓๔. อย่าดูหมิ่นกัน

๒๓๔. อย่าดูหมิ่นกัน

กกฺกโฎ อสีโส ยาติ, สปฺปาปโทว* คจฺฉติ;

อถนี กุกฺกุฎี ปุตฺตา, ปุริเส นาวมญฺญเร.

ปูถึงไม่มีหัว ยังเดินได้

งูไม่มีเท้า ยังเลื้อยได้

แม่ไก่ไม่มีนม ยังเลี้ยงลูกได้

เกิดเป็นคนจึงไม่ควรดูหมิ่นกัน.

(ธรรมนีติ อกตกถา ๒๓๔)

--

ศัพท์น่ารู้ :

กกฺกโฎ, กกฺกฏโก (ปู)กกฺกฏ+สิ

อสีโส (ที่ไม่มีศีรษะ, ไร้หัว) น+สีส > อสีส+สิ 

ยาติ (ไป, เดิน, คลาน) √ยา+อ+ติ ภูวาทิ. กัตตุ. 

สปฺปาปโทว ตัดบทเป็น สปฺปาปโท (งูตัวไม่มีเท้า, งู) + เอว (นั่นเทียว), สปฺปาปท ตัดบทเป็น สปฺป+อปท > สปฺปาปท+สิ, * เดิมเป็น สพฺพาปโทว (ผู้ไม่มีเท้าทั้งปวง) ได้แก้ใหม่เป็น สปฺปาปโทว ตามฉบับของราชนีติ ธรรมนีติ ของนายทอง หงศ์ลดารมภ์ (มหากิม) 

คจฺฉติ (ไป, เลี้อย) √คมุ+อ+ติ ภูวาทิ. กัตตุ.

อถนี (ที่ไม่มีนม, ผู้ไม่มีถัน) น+ถนี > อถนี+สิ, สัมพันธ์เป็นวิเสสนะใน กุกฺกุฏี

กุกฺกุฎี (ไก่ตัวเมีย, แม่ไก่) กุกฺกุฏี+สิ, กุกฺกุโฏ (ไก่ตัวผู้, พ่อไก่)

ปุตฺตา (มีบุตร, มีลูก) ปุตฺตา+สิ, สัมพันธ์เป็น วิกติกัตตาใน กุกฺกุฏี

ปุริเส (บุรุษ, ผู้ชาย) ปุริส+โย 

นาวมญฺญเร ตัดบทเป็น น (ไม่, หามิได้) นิบาต + อวมญฺญเร (ดูหมิ่น, ดูถูก, เหยียดหยาม) อว+√มน+ย+อนฺติ ทิวาทิ. กัตตุ.

--

อีกสำนวนหนึ่งจาก โลกนีติไตรพากย์ (พากย์ธัมมนีติ) ของ เสฐียรโกเศศ-นาคประทีป ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้

ปูไม่มีหัวยังเดินได้ งูไม่มีตีนยังไปได้ แม่ไก่ไม่มี

นมยังมีลูกได้ จึ่งไม่พึงดูหมิ่นชาย.

--

อีกสำนวนหนึ่ง จากราชนีติ ธรรมนีติ โดย นายทอง หงศ์ลดารมภ์ (มหากิม) ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้..

ปูไม่มีหัวยังเดินได้

งูไม่มีตีนยังปีนต้นไม้ได้

แม่ไก่ไม่มีนมยังเลี้ยงลูกได้

สูเจ้าอย่าหมิ่นชาย.

--