๒๓๕. ไม่ควรดูหมิ่นกัน

 

๒๓๕. ไม่ควรดูหมิ่นกัน

หีนปุตฺโต ราชามจฺโจ, พาลปุตฺโตปิ ปณฺฑิโต;

อธนสฺส ปุตฺโต เสฎฺฐิ, ปุริเส นาวมญฺญเร.

ลูกคนเลว อาจเป็นขุนนางได้,

ลูกคนโง่ อาจเป็นบัณฑิตได้,

ลูกคนจน อาจเป็นเศรษฐีได้,

เหตุนั้น จงไม่ควรดูหมิ่นกัน.

(ธรรมนีติ อกตกถา ๒๓๕ กวิทัปปณนีติ ๙๗, โลกนีติ ๓๗)

--

ศัพท์น่ารู้ :

หีนปุตฺโต (ลูกคนเลว, คนมีตระกูลต่ำ) หีน+ปุตฺต > หีนปุตฺต+สิ, วิ. หีนสฺส ปุตฺโต หีนปุตฺโต (บุตรของคนต่ำช้า ชื่อว่า หีนปุตฺต) ฉัฏฐีตัปปุริสสมาส

ราชามจฺโจ (ราชอำมาตย์) ราช+อามจฺจ > ราชามจฺจ+สิ, วิ. รญฺโญ อมจฺโจ ราชมจฺโจ (อำมาตย์ ของพระราชา ชื่อว่า ราชมจฺจ) ฉัฏฐีตัปปุริสสมาส

พาลปุตฺโต (ลูกคนโง่, บุตรคนพาล) พาล+ปุตฺต > พาลปุตฺต+สิ, วิ. พาลสฺส ปุตฺโต พาลปุตฺโต (บุตรของคนพาล ชื่อว่า พาลปุตฺต) เป็นฉัฏฐีตัปปุริสสมาสเหมือนกัน

จ (ด้วย, และ) เป็นนิบาตใช้ในอรรถสมุจจยัตถะ-รวบรวม

ปณฺฑิโต (บัณฑิต, ผู้มีปัญญา, นักปราชญ์) ปณฺฑิต+สิ

อธนสฺส (ของคนไม่มีทรัพย์, คนจน) น+ธน > อธน+ส 

ปุตฺโต (ลูก, บุตร) ปุตฺต+สิ

เสฏฺฐิ, เสฏฺฐี (คนมีเงิน,​ เศรษฐี) เสฏฺฐิ+สิ 

คาถานี้ ในโลกนีติและกวิทัปปณนีติ กึ่งคาถาหลัง เป็น อธนสฺส ธนํ พหุ, ปุริสานํ น มญฺญถ.

--

ลำดับนี้ ขอนำบาฬีจากโลกนีติ คาถา ๓๗ พร้อมคำแปลอันไพเราะจากโลกนีติไตรพากย์ มาประกอบไว้ เพื่อประโยชน์แก่การศึกษาให้ยิ่งขึ้นไป ดังนี้

หีเน ปุตฺโต ราชามจฺโจ, พาลปุตฺโต จ ปณฺฑิโต;

อธนสฺส ธนํ พหุ, ปุริสานํ น มญฺญถ.

ลูกแห่งสกุลต่ำ  เป็นอมาตย์แห่งท้าวพญา

ลูกแห่งคนโง่ เป็นบัณฑิต

ลูกแห่งคนจน เป็นเศรษฐี

เพราะฉะนั้น อย่าดูถูกคนเหล่านี้.

เชื้อไพร่บุญปลูกขึ้น--เป็นนาย

พาลบุตรรู้มลักหลาย--—เลิศผู้

โหดไร้พร่ำขวนขวาย--—ทรัพย์มั่ง มีแฮ

สามเหล่านี้พึงรู้--อย่าได้ดูเบา.

--

อีกสำนวนหนึ่งจาก โลกนีติไตรพากย์ (พากย์ธัมมนีติ) ของ เสฐียรโกเศศ-นาคประทีป ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้

ลูกคนเลวยังเป็นขุนนาง 

แม้คนโง่ยังเป็นบัณฑิต

ลูกคนไร้ทรัพย์ยังเป็นเศรษฐี 

จึ่งไม่ควรดูหมิ่นชาย.

--

อีกสำนวนหนึ่ง จากราชนีติ ธรรมนีติ โดย นายทอง หงศ์ลดารมภ์ (มหากิม) ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้..

ลูกไพร่ก็เป็นขุนนางได้

ลูกคนโง่ก็เป็นบัณฑิตได้

ลูกคนจนก็เป็นเศรษฐีได้

สูเจ้าไม่ควรหมิ่นชายเลย.

--