๒๓๘. คนมีตระกูล

 

๒๓๘. คนมีตระกูล

กุลชาโต กุลปุตฺโต, กุลวํสสุรกฺขิโต;

อตฺตนาทุกฺขปตฺโตปิ, หีนกมฺมํ น การเย.

กุลบุตร ผู้เกิดในตระกูล,

ผู้อันวงศ์ตระกูลรักษาดีแล้ว,

แม้ตนจะตกทุกข์ได้ยาก,

ก็ไม่พึงทำกรรมที่เลวทราม.

(ธรรมนีติ อกตกถา ๒๓๘, กวิทัปปณนีติ ๑๘๒, โลกนีติ ๔๗)

--

ศัพท์น่ารู้ :

กุลชาโต (ผู้เกิดในตระกูล) กุล+ชาต > กุลชาต+สิ วิ. กุเล ชาโต กุลชาโต (ผู้เกิดในตระกูล ชื่อว่า กุลชาต) สัตตมีตัป.

กุลปุตฺโต (กุลบุตร, บุตรแห่งตระกูล) กุล+ปุตฺต > กุลปุตฺต+สิ วิ. กุลสฺส ปุตฺโต กุลปุตฺโต (บุตรแห่งตระกูล ชื่อว่า กุลปุตฺต) ฉัฏฐีตัป.

กุลวํสสุรกฺขิโต ( ผู้อันวงศ์ตระกูลรักษาแล้วด้วยดี, ผู้ถูกสกุลวงศ์รักษาด้วยดี) กุล+วํส+รกฺขิต > กุลวํสสุรกฺขต+สิ (เพราะรักษาวงศ์ตระกูลโดยเคารพ) วิ. กุลสฺส วํโส กุลวํโส (วงศ์แห่งตระกูล ชือว่า กุลวํส) ฉัฏฐี ตัปปุ. หรือ กุลญฺจ วํโส จ กุลวํโส (ตระกูลและวงศ์ ชื่อว่า กุลวํส, กุลวังสะ) ทวันทวสมาส. วิ. กุลวํโส สุรกฺขิโต เยน โสยํ กุลวํสสุรกฺขิโต (ผู้ชื่อว่า กุลวํสสุรกฺขิต คือผู้อันวงศ์แห่งตระกูลรักษาแล้วด้วยดี) ตติยาพหุพพีหิสมาส. ในกวิทัปปณนีติและโลกนีติ เป็น กุลวํสรกฺขโต

อตฺตนา (ด้วยตน) อตฺต+นา 

ทุกฺขปฺปตฺโตปิ: ตัดบทเป็น ทุกฺขปฺปตฺโต+อปิ (แม้ถึงความทุกข์, แม้ประสบทุกข์) ทุกฺข+ปตฺต > ทุกฺขปฺปตฺต+สิ, ส่วน อปิ (แม้) เป็นอุปสัค

หีนกมฺมํ (ซึ่งกรรมอันเลว, กรรมชั่ว) หีน (ต่ำ, เลว, ทราม, น่าอดสู, น่ารักเกียจ, น่าอัปยศ) +กมฺมํ (การกระทำ,​ กรรม) > หีนกมฺม+อํ 

น (ไม่, หามิได้) นิ. 

การเย (ให้ทำ) √กร+ณย+เอยฺย, ลง ณย ปัจจัย ด้วยสูตรว่า – ธาตูหิ เณณยณาเปณาปยา การิตานิ เหตฺวตฺเถ. (ร. ๕๔๐) = กร+ณย+เอยฺย, ลบ ณ - การิตานํ โณ โลปํ (รู.๕๒๖) = กร+ย+เอยฺย,

วุทธิ อ เป็น อา – อสํโยคนฺตสฺส วุทฺธิ การิเต (รู. ๕๒๗) = การ+ย+เอยฺย, แปลง เอยฺย เป็น เอ ได้บ้าง ด้วยมหาสูตรว่า – กฺวจิ ธาตุ ฯ. (รู. ๔๘๘) = การ+ย+เอ

แยก ลบ รวมสำเร็จรูปเป็น = การเย (พึงให้ทำ) เป็นเหตุกัตตุวาจก

--

ลำดับนี้ ขอนำบาฬีจากโลกนีติ คาถา ๔๗ พร้อมคำแปลและคำโคลงอันไพเราะจากโลกนีติไตรพากย์ (พากย์โลกนีติ) มาประกอบไว้ เพื่อประโยชน์แก่การศึกษาให้ยิ่งขึ้นไป ดังนี้

กุลชาโต กุลปุตฺโต,

กุลวํสสุรกฺขโต;

อตฺตนา ทุกฺขปตฺโตปิ,

หีนกมฺมํ น การเยฯ

ผู้เกิดในตระกูล ชื่อว่าเป็นลูกตระกูล

บำรงวงศ์ตระกูลเป็นอย่างดี 

แม้ตนเองเป็นทุกข์

ก็ไม่ควรยอมทำการที่เลว.

กุลบุตรกุลชาติเชื้อ--ในตระกูล ใหญ่แฮ

สงวนสืบวงศ์ประยูร--ยืดไว้

แม้ทุกข์พ่างเพียงศูนย์--—เสียชีพ ก็ดี

บ่เวียกคนงานไร้--ต่ำต้อยเสียวงศ์.

--

อีกสำนวนหนึ่งจาก โลกนีติไตรพากย์ (พากย์ธัมมนีติ) ของ เสฐียรโกเศศ-นาคประทีป ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้

เกิดในสกุล ลูกสกุล 

อันวงศ์สกุลรักษาดีแล้ว

แม้ตกยากด้วยตัวเอง 

 ก็อย่าทำกรรมเลวทรามเลย.

--

อีกสำนวนหนึ่ง จากราชนีติ ธรรมนีติ โดย นายทอง หงศ์ลดารมภ์ (มหากิม) ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้..

เกิดในตระกูลใหญ่ เป็นลูกตระกูลผู้ดี

อันวงศ์ตระกูลคุ้มค้องดีแล้ว

แม้ตกยากอย่างไร

ก็อย่าทำกรรมอันเลวทรามเลย.

--