๒๕๙. ผู้มีเสน่ห์

 ๒๕๙. ผู้มีเสน่ห์

โกกิลานํ สทฺทํ รูปํ, นารีรูปํ ปติพฺพตํ;

วิชฺชา รูปํ อรูปานํ, ขมา รูปํ ตปสฺสินํ.

เสียงไพเราะ เป็นเสน่ห์ของนกดุเหว่า

การปฏิบัติสามี เป็นเสน่ห์ของผู้หญิง,

วิชาความรู้ เป็นเสน่ห์ของคนขี้เหร่

ความอดทนอดกลั้น เป็นเสน่ห์ของนักพรต.

(ธรรมนีติ อลังการกถา ๒๕๙, มหารหนีติ ๒๑๔, จาณักยนีติ ๔๖, โลกนีติ ๙๔)

--

ศัพท์น่ารู้ :

โกกิลานํ (นกดุเหว่า ท.) โกกิล+นํ

สทฺทํ (เสียง, ศัพท์) สทฺท+สิ, ในจาณักยนีติ เป็น สโร (เสียง, ลูกศร, สระ)

รูปํ (รูป, นิมิตร) รูป+สิ นป. ในอภิธานัปปทีปิกาคาถาที่ ๘๒๕ ท่านแสดงไว้ว่า รูป ศัพท์เป็นไปในอรรถ ๑๐ อย่าง คือ ขนฺธ-ขันธ์, ภว-ภพ, นิมิตฺต-เหตุ, เครื่องหมาย, วณฺเณ-สี, ปจฺจย- วิภัตติปัจจัย(เหตุ), สภาว-สภาวะ, สทฺท-ศัพท์, สณฺฐาน-สัณฐาน, รูปชฺฌาน-รูปฌาน, และ วปุ-กาย. (เอกงฺคุตฺตร รูปาทิวคฺค ฐ., ปญฺจกนิปาต โสณเถรีวคฺค ฐ. อภิธาน-นิสสยะ)

นารีรูปํ (รูปของนารี, รูปของหญิง) นารี+รูป > นารีรูป+อํ

ปติพฺพตํ (กาปรนนิบัติสามี) ปติ+วต > ปติพฺพต+สิ ในจาณักยกนีติและโลกนีติ เป็น ปติพฺพตา.

วิชฺชา (วิชา, วิทยา, ความรู้) วิชฺชา+สิ อิต.

อรูปานํ (ผู้ไม่มีรูป, คนขี้เหร่ ท.) น+รูป > อรูป+นํ ในจาณักยนีติ เป็น กุรูปานํ (คนรูปชั่ว, รูปน่าเกลียด)

ขมา (ความอดทน, อดกลั้น, ข่มใจ) ขมา+สิ อิต.

ตปสฺสินํ (ผู้มีตบะ, นักพรต ท.) ตปสฺสี+นํ

--

ลำดับนี้ขอนำบาฬีจากโลกนีติ คาถาที่ ๙๔ และคำแปลพร้อมคำโคลงอันไพเราะจากโลกนีติไตรพากย์ (พากย์โลกนีติ) มาแสดงเทียบเคียงไว้ด้วย เพื่อความเป็นพหูสูตรต่อไป ดังนี้

โกกิลานํ สทฺทํ รูปํ, นารีรูปํ ปติพฺพตา;

วิชฺชา รูปํ อรูปานํ, ขมา รูปํ ตปสฺสินํฯ

ความงามของนกดุเหว่าอยู่ที่เสียง

ของหญิง ที่จงรัก [ต่อสามี]

ความงามของคนขี้เหร่อยู่ที่ความรู้

ของดาบส ก็ที่ขันตี.

กระเหว่าเสียงเพราะแท้--—แก่ตัว

หญิงเลิศเพราะรักผัว--—แม่นมั่น

นักปราชญ์มาตรรูปชั่ว--—หมองเงื่อน

เพราะเพื่อรสธรรมนั้น--—ส่องให้เห็นงาม.

--

อีกสำนวนหนึ่งจาก โลกนีติไตรพากย์ (พากย์ธัมมนีติ) ของ เสฐียรโกเศศ-นาคประทีป ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้

สำเนียงเสนาะ เป็นรูปงามของนกดุเหว่า  

ความซื่อตรงต่อผัวเป็นรูปของนารี  

วิทยาเป็นรูปส่งศรีของคนขี้เหร่  

ความอดทนเป็นรูปงามแห่งนักพรต.

--

อีกสำนวนหนึ่ง จากราชนีติ ธรรมนีติ โดย นายทอง หงศ์ลดารมภ์ (มหากิม) ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้..

เสียงเป็นรูปของนกดุเหว่า

ความภักดีในผัวเป็นรูปของสตรี

วิชาความรู้เป็นรูปของคนขี้เหร่

ความอดทนเป็นรูปของนักพรต.

--